Του Νικολάου Γιαννή
Η Ηρωική Έξοδος των Ελεύθερων Πολιορκημένων είναι ίσως η κορυφαία και η πιο συγκινητική στιγμή του Ελληνικού Αγώνα το 1821 και εντάχτηκε στα μεγαλύτερα Ελληνικά και Ευρωπαϊκά γεγονότα, εκείνης της εποχής.
Οι υπερασπιστές του Μεσολογγίου ονομαστήκαν Ελεύθεροι Πολιορκημένοι, διότι στάθηκαν ακλόνητοι στις αρχές τους, με απαράμιλλο θάρρος υπεράσπιζαν την πατρίδα τους και το σπίτι τους και υπέμειναν με αλύγιστη καρτερία την στιγμή της λευτεριάς.
Όμως τη λευτεριά τους έμελε να την κερδίσουν κάνοντας την έξοδο του Μεσολογγίου και έγραψαν με το αίμα τους την πιο λαμπρή σελίδα όχι μονό για το Μεσολόγγι αλλά και για όλο το Ελληνικό Έθνος.
Όταν 12.000 ψυχές μετά από 12 μήνες συνεχούς πολιορκία είδαν τα αγαπημένα τους πρόσωπα να χάνονται και όσοι ακόμη ζούσαν να τρέφονται με τα πιο σιχαμερά ζώα της γης, να πίνουν νερό με αλάτι και αίμα και με χωρίς καμία ελπίδα πια πήραν την μεγάλη απόφαση για να κάνουν Έξοδο στις 10 Απρίλιου 1826.
Ότι δεν κατάφεραν τ’ ασκέρια του Κιουταχή και του Ιμπραήμ τα πέτυχε η δυσβάστακτη πείνα.
Η πείνα που κάνεις αντρειωμένος δεν κατάφερε να νικήσει.
Όμως και σε αυτήν την δύσκολη στιγμή δεν έχασαν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, δεν απαρνήθηκαν τις αρχές τους και ούτε σκέφτηκαν να παραδοθούν, παρά προτίμησαν να θυσιαστούν εις το όνομα της ελευθερίας που τόσο προσδοκούσαν.
Η απάντηση τους προς τους τούρκους για παράδοση ήταν:
«ΤΑ ΚΛΕΙΔΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΜΑΣ ΕΙΝΑΙ ΚΡΕΜΑΣΜΕΝΑ
ΣΤΙΣ ΜΠΟΥΚΕΣ ΤΩΝ ΚΑΝΟΝΙΩΝ .
ΕΛΑΤΕ ΝΑ ΤΑ ΠΑΡΕΤΕ.»
Πραγματικά σπάνια συναντά κανείς στις σελίδες της ιστορίας παραπλήσια δείγματα παρόμοιας υπεράνθρωπης ψυχικής αντοχής.
Η πτώση του Μεσολογγίου και η αυτοθυσία των Ελεύθερων Πολιορκημένων έγινε παράδειγμα λευτεριάς, αντίστασης και ο Φάρος που αφύπνισε όλους τους πνευματικούς και φιλελεύθερους ανθρώπους σε ολόκληρη την Ευρώπη.
Με αφορμή φέτος τον εορτασμό για την 182η Επέτειο από την Έξοδο του Μεσολογγίου, θα ήθελα να επισημάνω και τον ρολό του Ευηνοχωρίου (Μποχωριού) και των κατοίκων του στην περίοδο της επανάστασης και στην πολιορκία του Μεσολογγίου.
Το Μποχώρι ήταν σημαντικό για τον αγώνα για δυο λόγους.
Α)Υπήρχαν μεγάλα έσοδα από τον κάμπο που ήταν στην δικαιοδοσία του Μποχωρίου, από τα κρατικά χωράφια και από το αλάτι της Μαύρης Αλυκής που όλα έβγαιναν στην δημοπρασία, και τα έσοδα πήγαιναν στον αγώνα.
Β) Η γεωγραφική θέση του Μποχωριού ήταν σημαντική, διότι ήταν το προπύργιο του Μεσολογγίου από την ανατολική πλευρά από και προς Πελοπόννησο, για μεταφορά στρατευμάτων, εφοδίων για τον αγώνα στην Δυτική Ελλάδα και για της πολιορκίες του Μεσολογγίου και έχοντας ελεύθερο το Μποχώρι μπορούσαν και αντιμετώπιζαν τους Τούρκους.
Ήταν δηλαδή κομβικό σημείο στις διαφορές διαδρομές οι οποίες ονομαστήκαν «Τουρκόστρατες». Το Μποχώρι ήταν επάνω στην κεντρικότερη διαδρομή της Δυτικής Ελλάδος και στην διαδρομή που ήταν ένας από τους δρόμους διαφυγής που ακολούθησαν οι Ελεύθεροι Πολιορκημένοι, όσοι τελικά σωθήκαν για να πάνε στον Πλάτανο Ναυπακτίας.
Επίσης στην περίοδο της επανάστασης υπήρχε η Τουρκόστρατα « ΜΕΣΟΛΟΓΓΙ – ΕΥΗΝΟΧΩΡΙ – ΓΑΛΑΤΑΣ – ΚΡΥΟΝΕΡΙ» που αναφέρεται με την χαρακτηριστική φράση «Μποχωρογάλατα». Το πέρασμα οδικώς ήταν από τους βαλτούς του Μποχωρίου είτε με βάρκες από το Μεσολόγγι και έβγαιναν στο Μπουκάρι ή Κρυονέρι και από εκεί ανέβαιναν στην Βαράσοβα αν ήθελαν να πάνε στην ενδοχώρα, είτε επιβιβαζόντουσαν σε καράβια για να περάσουν στην Πελοπόννησο.
Την σημαντικότητα του Μποχωριού την βλέπουμε σε αναφορά από τον Κασομούλη όταν στις 18 Φεβρουαρίου 1826 μετά από πληροφορίες ότι θα προσπαθήσει να τους αποκλείσει ο Ιμπραήμ, οι Μεσολογγίτες οπλαρχηγοί κανονίζουν το σχέδιο δράσης και μας αναφέρετε χαρακτηριστικά τα εξής :
«Εστοχάσθησαν <ορθόν>και δια τον έναν λόγον και δια τον άλλον , όπως και αν είναι το πράγμα , να ασφαλίσουν την Κλείσοβαν μόνον και να την οχυρώσωμεν , δια να έχωμεν την κοινωνίαν της ξηράς από μέρος του Βοχωρίου, και να οχυρώσωμεν και το βασιλάδι δια την κοινώνιαν της θαλάσσης , καθώς και την περιφέρεια του μισολογγίου και θέσωμεν τα πυροβόλα εκεί , τα περισσότερα.».
Έτσι το Μποχώρι είχε κοινή μοίρα με το Μεσολόγγι και έπεσε πρώτο στα χεριά των Τούρκων και αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να μην υπάρχει επικοινωνία από την ανατολική πλευρά και σιγά σιγά οι τούρκοι δημιούργησαν ασφυκτικό κλειό στο Μεσολόγγι.
Όμως παρά πολλά στον αγώνα πρόσφεραν και οι Μποχωρίτες, που είχαν Ηρωισμό και Πάθος για την Ελευθερία και έλαβαν μέρος σε πολλές μάχες τις Δυτικης Ελλάδος , στις πολιορκίες και ανάκτηση του Μεσολογγίου.
Αρκετοί Μποχωρίτες ήταν Μπουλουκτσήδες (Αξιωματικοί ) που ηγούνταν ομάδες 20-60 στρατιωτών, ήταν υπό της οδηγίες του οπλαρχηγού Δημ. Μάκρη, Μήτρου Ντόβα, Πέτρου Τζερπέλη, Καραϊσκάκη, Γενναίο (Γιάννη) Κολοκοτρώνη κ.λ.π.
Επίσης έλαβαν μέρος στην πρώτη μάχη των Ελλήνων στην περιοχή μας, στις 5 Μάιου 1821που έγινε στο πέρασμα του Εύηνου ποταμού, στην σκάλα του Μαυροματιού (στο Περιθώρι), όπου και σήμανε την έναρξη της επαναστάσεως στην Δυτική Ελλάδα.
Χαρακτηριστικά αναφέρω τον «Μπελέκο Χρήστο : Α.Μ.6033 , Ν.Μ. 2347 που γεννήθηκε το 1791 και ήταν Μπουλουκτσής, επικεφαλής 30 εως 50 στρατιωτών και με αρχηγό του τον Δημήτριο Μακρή, πολέμησε από την αρχή της επανάστασης έως το 1829 παρευρεθείς στις τρεις πολιορκίες του Μεσολογγίου και στις μάχες, στο Βραχώρι, στο Ζαπάντι, του Πέτα, στο Κομπότι, στο Κρυονέρι, στο Κεφαλόβρυσο , στη Δερβέκιστα, της Λαγκάδας, του Καρβασαρά, του Μακρυνόρους, της Άρτας, της Πλάκας, ακόμα στην Ανατολική Ελλάδα στις μάχες της Αθήνας, του Σένιου, στην Ανδρίτσαινας κατά του Ιμπραήμ, στα Πηγάδια της Μάινας Ξηρομέρου κατά του Βελήμπεη, στο Αιτωλικό υπό τον Άστιγξ και στην ανάκτηση του Μεσολογγίου. Στην έξοδο έχασε όλη την οικογένεια του «όπου οκτώ μελή ανηρπάσθη υπό του εχθρού και έκτοτε μέχρι το 1865, κατέστη άφαντη». Όταν σχηματίστηκαν οι Χιλιαρχίες κατατάχτηκε ως Αξιωματικός-Υπολοχαγός στη Χιλιαρχία του Δημ. Μακρή και Πέτρου Τζερπέλη».
Επίσης ολόκληρες οικογένειες που ζούσαν την τότε εποχή στο Ευηνοχώρι ξεκληρίστηκαν κατά την μαύρη νύκτα του μεγάλου χαλασμού ή αιχμαλωτιστήκαν και χάθηκαν στα σκλαβοπάζαρα.
Αυτό μας το αποδεικνύει ο κατάλογος των αιχμάλωτων και αγνοούντων που συντάχτηκε τον Μάιο του 1828 στον Κάλαμο για να ενεργήσει η τότε κυβέρνηση τα δέοντα μέσα στον οποίο υπήρχαν αιχμάλωτοι 37 ονόματα Μποχωριτών αιχμαλώτων που πιάστηκαν στο Μεσολόγγι και πουλήθηκαν στα σκλαβοπάζαρα ή αγνοούνται. Σας τον παρουσιάζω :
Τόπος
Ονοματεπώνυμο Ηλικία όπου κρατείτε
1) Μαρία θυγάτηρ Παναγίωτου Βαλμά 55 Άρτα
2) Τασούλα Φραγκοστάθη 18 Μοθοκορωνα
3) Ζωίτσα θυγάτηρ Φραγκοστάθη 50 Άρτα
4) Ελένη θυγάτηρ Ζωίτσας 17 Αλβανία
5) Ζωίτσα γυνή Αντώνη Βλωχαϊτη 38 Αλβανία
6) Ευστάθιος δούλος Σπύρου Πεταλούδη 15 Αγνοείται
7) Μαρία γυνή Μάι Μπουρδούβαλη 35 Αλβανία
8) Γεώργιος υιός Μάι Μπουρδούβαλη 12 Πάτρα
9) Ευφροσύνη θυγάτηρ Ευσταθίου Μαραθούλη 10 Μεθώνη
10) Στάμος υιός Ιωάννη Σταμόπουλου 12 Αίγυπτος
11) Ελένη γυνή Θανάση Φραγκοσταθόπουλου 40 Αλβανία
12) Αναστάσιος υιός της ιδίας 15 Αλβανία
13) Σταμούλα γυνή Βλαχούτζου 40 Ιωάννινα
14) Σπύρος υιός της ιδίας 17 Ιωάννινα
15) Αλτάνη θυγάτηρ Βλαχούτζου 18 Αλβανία
16) Μαρία θυγάτηρ Μώρενας 40 Αλβανία
17) Ρετούλα γυνή Ασημάκη Σκουλίκη 25 Μοθοκορωνα
18) Σωτήρενα Καλικαντζού 18 Λάρισα
19) Μαρούλα θυγάτηρ Παναγιώτη Μπογάτζη 14 Αγνοείται
20) Αικατερίνα θυγάτηρ του Σερετάκη 30 Αλβανία
21) Γεωργάκης αδελφός της 15 Αγνοείται
22) Γιάννος υιός Νικόλα Μαυρονζέλη 18 Αγνοείται
23) Ελένη Τζατζαμαδοπούλα 20 Αγνοείται
24) Τρισεύγενη γυνή Γρηφορίου Λαδά (ή λαδιά) 30 Αλβανία
25) Μαρία θυγάτηρ της ιδίας 10 Αλβανία
26) Ελενίτζα θυγάτηρ Τζινάδη 55 Αλβανία
27) Βγενούλα γυνή Δημήτρη Μπουρδούβαλη 30 Αγνοείται
28) Σουσάνα γυνή Σωτήρη Καλκατζά 55 Αγνοείται
29) Αθανάσιος υιός του Κουσουλάκη 14 Αγνοείται
30) Σπύρος Μαράντος 45 Αγνοείται
31) Μάια Μπουρδούβαλια 35 Αγνοείται
32) Σταθάκης Καλογεράς 50 Αγνοείται
33) Πάνος Παπαλουκάς 60 Αγνοείται
34) Κωνσταντής Παλαμάς 60 Αγνοείται
35) Θεόφιλος υιός Γεωργίου Θεοφίλου 30 Μοθοκορωνα
36) Σπύρος αδελφός του 25 Αγνοείται
37) Ιωάννης αδελφός του 20 Αγνοείται
Οι Μποχωρίτες και Μποχωριτίσσες έπεσαν υπέρ πατρίδος και θυσιάστηκαν αυτοβούλως για την ελευθερία τους, χωρίς αξιώσεις, με μονή επιθυμία τους να δούνε τον ήλιο ν’ ανατέλλει ελεύθερος πάνω από την Βαράσοβα.
Εδώ θα ήθελα να κάνω μια επισήμανση, μπορεί να υπάρχουν και αρκετοί Μποχωρίτες που δεν έχουν καταγράφει, διότι μετά την απελευθέρωση εγκαταστάθηκαν σε άλλες περιοχές (Αττική, Πελοπόννησο) και δήλωσαν σαν τόπο καταγωγής τους το μέρος που έμεναν τότε και έτσι είναι δύσκολο να τους ανασύρουμε από την αφάνεια.
Ακόμη έχουν δηλωθεί και ονόματα όπου δεν ήταν τα πραγματικά τους αλλά τα παρατσούκλια, το μέρος καταγωγής τους αλλά και υποκοριστικά.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο ΚΩΝΣΤΑΝΤΑΚΟΠΟΥΛΟΣ ΑΝΔΡΕΑΣ όπου σε έγγραφο του φάκελου του είναι γραμμένος ως ΚΩΝΣΤΑΝΤΑΚΗΣ.
Επίσης πολλοί σημερινοί κάτοικοι του Ευηνοχωρίου είναι απόγονοι των αγωνιστών που πολέμησαν στο Μεσολόγγι αλλά είχαν τόπο καταγωγής ευρύτερα από τον νόμο, την Ευρυτανία, την Πελοπόννησο κ.λ.π . Θα αναφέρω ενδεικτικά μερικά ονόματα, ΝΑΣΟΠΟΥΛΟΣ, ΓΙΑΝΝΗΣ, ΠΙΣΤΙΟΛΗΣ, ΜΑΝΘΟΣ, ΠΑΝΑΓΟΣ, ΣΥΡΡΟΣ, ΚΥΤΑΓΙΑΣ κλπ.
Όλοι εμείς οι νεότεροι έχουμε χρέος να μην λησμονούμε τους προγόνους μας και τα δεινά που τράβηξαν, αλλά προπαντός την ανδρεία και τα υπεράνθρωπα κατορθώματα απέναντι στους αναρίθμητους Τούρκους.
Σ΄ αυτούς χρωστάμε την ελευθερία μας, που προτίμησαν να πεθάνουν παρά να προσκυνήσουν για μια ζωή τους κατακτητές και το χώμα που πατούμε είναι χώμα ποτισμένο από το αίμα τους.
Οι Γιορτές Εξόδου στην Ιερή Πόλη Μεσολογγίου είναι ένας φόρος τιμής στους προγόνους μας, που θα ζουν για πάντα στην κάρδια μας και ένα καντήλι, που το φως του θα είναι άσβηστο στους αιώνες.
<<Ω κόκαλα εσείς των γονιών μας ιερά.
Στον κάμπο ~στην λίμνη ~στο λογγό σπαρμένα.
Που γράψατε μ’ αίμα πύρο μια φορά
Το αθάνατο το εικοσιένα.>
Μ. Μαλακασης
ΠΗΓΕΣ:
Κατάλογος αιχμαλώτων από την Ιστορική Εθνολογική Εταιρεία Ελλάδος Αρ. έγγραφου 18.526.
Αρχεία αγωνιστών από το τμήμα χειρογράφων της Εθνικής Βιβλιοθήκης .
Μνημεία της Ελληνικής Ιστορίας-Ιστορικόν Αρχείο Αλέξ. Μαυροκορδάτου-Ακαδημία Αθηνών 1965.
Νότια Αιτωλία το οδικό δίκτυο έως τα πρώτα Μεταεπαναστατικά χρόνια – ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΠΟΥΛΟΥ Σ. Κ Αθήνα1993
Ενθυμήματα στρατιωτικά της επανάστασης-ΚΑΣΟΜΟΥΛΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ τόμος Β- Αθήνα 1940.
Μεσολόγγι (1821-1829) Οι αθάνατοι Πρόμαχοι- ΚΟΛΟΜΒΑΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ- Αθηνά 1998.
Ιστορία του Μεσολογγίου-ΜΑΚΡΗΣ Δ. ΝΙΚΟΛΑΟΣ-Αθήνα 1957.
Απομνημονεύματα της δευτέρας πολιορκίας του Μεσολογγίου (1825-1826) καί τίνες άλλαι σημειώσεις εις την ιστορίαν του μεγάλου Αγώνος αναγόμεναι-ΜΙΧΟΣ Ν. ΑΡΤΕΜΙΟΣ Αθήνα1883.
Μεσολόγγι 1826 τύχη οικογενείας Ι . Μάγερ κατάλογος των αιχμαλώτων της εξόδου-ΣΑΚΑΛΗΣ ΣΠΥΡΙΔΩΝ-Αθηνά 2000.
Οι Μεσολογγίται Η κατά τον μέγαν αγώνα-ΣΤΑΣΙΝΟΠΟΥΛΟΣ- Αθηνά 1926.
Το Μεσολόγγι-ΣΤΑΣΙΝΟΠΟΥΛΟΣ-Αθηνά 1925 .
Απομνημονεύματα της δευτέρας πολιορκίας του Μεσολογγίου 1825-1826 - ΣΠΥΡΟΜΙΛΙΟΣ-Αθηνά 1969.
Ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης-ΤΡΙΚΟΥΠΗΣ ΣΠΥΡΙΔΩΝ-Αθηνά 1888. Αιτωλοακαρνάνες, Ευρυτάνες, Αγραφιώτες κι Ασπροποταμίτες νεκροί , αιχμάλωτοι του ’21-ΤΣΑΤΣΑΝΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ-Αθήνα 2005.
Οι υπερασπιστές του Μεσολογγίου ονομαστήκαν Ελεύθεροι Πολιορκημένοι, διότι στάθηκαν ακλόνητοι στις αρχές τους, με απαράμιλλο θάρρος υπεράσπιζαν την πατρίδα τους και το σπίτι τους και υπέμειναν με αλύγιστη καρτερία την στιγμή της λευτεριάς.
Όμως τη λευτεριά τους έμελε να την κερδίσουν κάνοντας την έξοδο του Μεσολογγίου και έγραψαν με το αίμα τους την πιο λαμπρή σελίδα όχι μονό για το Μεσολόγγι αλλά και για όλο το Ελληνικό Έθνος.
Όταν 12.000 ψυχές μετά από 12 μήνες συνεχούς πολιορκία είδαν τα αγαπημένα τους πρόσωπα να χάνονται και όσοι ακόμη ζούσαν να τρέφονται με τα πιο σιχαμερά ζώα της γης, να πίνουν νερό με αλάτι και αίμα και με χωρίς καμία ελπίδα πια πήραν την μεγάλη απόφαση για να κάνουν Έξοδο στις 10 Απρίλιου 1826.
Ότι δεν κατάφεραν τ’ ασκέρια του Κιουταχή και του Ιμπραήμ τα πέτυχε η δυσβάστακτη πείνα.
Η πείνα που κάνεις αντρειωμένος δεν κατάφερε να νικήσει.
Όμως και σε αυτήν την δύσκολη στιγμή δεν έχασαν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, δεν απαρνήθηκαν τις αρχές τους και ούτε σκέφτηκαν να παραδοθούν, παρά προτίμησαν να θυσιαστούν εις το όνομα της ελευθερίας που τόσο προσδοκούσαν.
Η απάντηση τους προς τους τούρκους για παράδοση ήταν:
«ΤΑ ΚΛΕΙΔΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΜΑΣ ΕΙΝΑΙ ΚΡΕΜΑΣΜΕΝΑ
ΣΤΙΣ ΜΠΟΥΚΕΣ ΤΩΝ ΚΑΝΟΝΙΩΝ .
ΕΛΑΤΕ ΝΑ ΤΑ ΠΑΡΕΤΕ.»
Πραγματικά σπάνια συναντά κανείς στις σελίδες της ιστορίας παραπλήσια δείγματα παρόμοιας υπεράνθρωπης ψυχικής αντοχής.
Η πτώση του Μεσολογγίου και η αυτοθυσία των Ελεύθερων Πολιορκημένων έγινε παράδειγμα λευτεριάς, αντίστασης και ο Φάρος που αφύπνισε όλους τους πνευματικούς και φιλελεύθερους ανθρώπους σε ολόκληρη την Ευρώπη.
Με αφορμή φέτος τον εορτασμό για την 182η Επέτειο από την Έξοδο του Μεσολογγίου, θα ήθελα να επισημάνω και τον ρολό του Ευηνοχωρίου (Μποχωριού) και των κατοίκων του στην περίοδο της επανάστασης και στην πολιορκία του Μεσολογγίου.
Το Μποχώρι ήταν σημαντικό για τον αγώνα για δυο λόγους.
Α)Υπήρχαν μεγάλα έσοδα από τον κάμπο που ήταν στην δικαιοδοσία του Μποχωρίου, από τα κρατικά χωράφια και από το αλάτι της Μαύρης Αλυκής που όλα έβγαιναν στην δημοπρασία, και τα έσοδα πήγαιναν στον αγώνα.
Β) Η γεωγραφική θέση του Μποχωριού ήταν σημαντική, διότι ήταν το προπύργιο του Μεσολογγίου από την ανατολική πλευρά από και προς Πελοπόννησο, για μεταφορά στρατευμάτων, εφοδίων για τον αγώνα στην Δυτική Ελλάδα και για της πολιορκίες του Μεσολογγίου και έχοντας ελεύθερο το Μποχώρι μπορούσαν και αντιμετώπιζαν τους Τούρκους.
Ήταν δηλαδή κομβικό σημείο στις διαφορές διαδρομές οι οποίες ονομαστήκαν «Τουρκόστρατες». Το Μποχώρι ήταν επάνω στην κεντρικότερη διαδρομή της Δυτικής Ελλάδος και στην διαδρομή που ήταν ένας από τους δρόμους διαφυγής που ακολούθησαν οι Ελεύθεροι Πολιορκημένοι, όσοι τελικά σωθήκαν για να πάνε στον Πλάτανο Ναυπακτίας.
Επίσης στην περίοδο της επανάστασης υπήρχε η Τουρκόστρατα « ΜΕΣΟΛΟΓΓΙ – ΕΥΗΝΟΧΩΡΙ – ΓΑΛΑΤΑΣ – ΚΡΥΟΝΕΡΙ» που αναφέρεται με την χαρακτηριστική φράση «Μποχωρογάλατα». Το πέρασμα οδικώς ήταν από τους βαλτούς του Μποχωρίου είτε με βάρκες από το Μεσολόγγι και έβγαιναν στο Μπουκάρι ή Κρυονέρι και από εκεί ανέβαιναν στην Βαράσοβα αν ήθελαν να πάνε στην ενδοχώρα, είτε επιβιβαζόντουσαν σε καράβια για να περάσουν στην Πελοπόννησο.
Την σημαντικότητα του Μποχωριού την βλέπουμε σε αναφορά από τον Κασομούλη όταν στις 18 Φεβρουαρίου 1826 μετά από πληροφορίες ότι θα προσπαθήσει να τους αποκλείσει ο Ιμπραήμ, οι Μεσολογγίτες οπλαρχηγοί κανονίζουν το σχέδιο δράσης και μας αναφέρετε χαρακτηριστικά τα εξής :
«Εστοχάσθησαν <ορθόν>και δια τον έναν λόγον και δια τον άλλον , όπως και αν είναι το πράγμα , να ασφαλίσουν την Κλείσοβαν μόνον και να την οχυρώσωμεν , δια να έχωμεν την κοινωνίαν της ξηράς από μέρος του Βοχωρίου, και να οχυρώσωμεν και το βασιλάδι δια την κοινώνιαν της θαλάσσης , καθώς και την περιφέρεια του μισολογγίου και θέσωμεν τα πυροβόλα εκεί , τα περισσότερα.».
Έτσι το Μποχώρι είχε κοινή μοίρα με το Μεσολόγγι και έπεσε πρώτο στα χεριά των Τούρκων και αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να μην υπάρχει επικοινωνία από την ανατολική πλευρά και σιγά σιγά οι τούρκοι δημιούργησαν ασφυκτικό κλειό στο Μεσολόγγι.
Όμως παρά πολλά στον αγώνα πρόσφεραν και οι Μποχωρίτες, που είχαν Ηρωισμό και Πάθος για την Ελευθερία και έλαβαν μέρος σε πολλές μάχες τις Δυτικης Ελλάδος , στις πολιορκίες και ανάκτηση του Μεσολογγίου.
Αρκετοί Μποχωρίτες ήταν Μπουλουκτσήδες (Αξιωματικοί ) που ηγούνταν ομάδες 20-60 στρατιωτών, ήταν υπό της οδηγίες του οπλαρχηγού Δημ. Μάκρη, Μήτρου Ντόβα, Πέτρου Τζερπέλη, Καραϊσκάκη, Γενναίο (Γιάννη) Κολοκοτρώνη κ.λ.π.
Επίσης έλαβαν μέρος στην πρώτη μάχη των Ελλήνων στην περιοχή μας, στις 5 Μάιου 1821που έγινε στο πέρασμα του Εύηνου ποταμού, στην σκάλα του Μαυροματιού (στο Περιθώρι), όπου και σήμανε την έναρξη της επαναστάσεως στην Δυτική Ελλάδα.
Χαρακτηριστικά αναφέρω τον «Μπελέκο Χρήστο : Α.Μ.6033 , Ν.Μ. 2347 που γεννήθηκε το 1791 και ήταν Μπουλουκτσής, επικεφαλής 30 εως 50 στρατιωτών και με αρχηγό του τον Δημήτριο Μακρή, πολέμησε από την αρχή της επανάστασης έως το 1829 παρευρεθείς στις τρεις πολιορκίες του Μεσολογγίου και στις μάχες, στο Βραχώρι, στο Ζαπάντι, του Πέτα, στο Κομπότι, στο Κρυονέρι, στο Κεφαλόβρυσο , στη Δερβέκιστα, της Λαγκάδας, του Καρβασαρά, του Μακρυνόρους, της Άρτας, της Πλάκας, ακόμα στην Ανατολική Ελλάδα στις μάχες της Αθήνας, του Σένιου, στην Ανδρίτσαινας κατά του Ιμπραήμ, στα Πηγάδια της Μάινας Ξηρομέρου κατά του Βελήμπεη, στο Αιτωλικό υπό τον Άστιγξ και στην ανάκτηση του Μεσολογγίου. Στην έξοδο έχασε όλη την οικογένεια του «όπου οκτώ μελή ανηρπάσθη υπό του εχθρού και έκτοτε μέχρι το 1865, κατέστη άφαντη». Όταν σχηματίστηκαν οι Χιλιαρχίες κατατάχτηκε ως Αξιωματικός-Υπολοχαγός στη Χιλιαρχία του Δημ. Μακρή και Πέτρου Τζερπέλη».
Επίσης ολόκληρες οικογένειες που ζούσαν την τότε εποχή στο Ευηνοχώρι ξεκληρίστηκαν κατά την μαύρη νύκτα του μεγάλου χαλασμού ή αιχμαλωτιστήκαν και χάθηκαν στα σκλαβοπάζαρα.
Αυτό μας το αποδεικνύει ο κατάλογος των αιχμάλωτων και αγνοούντων που συντάχτηκε τον Μάιο του 1828 στον Κάλαμο για να ενεργήσει η τότε κυβέρνηση τα δέοντα μέσα στον οποίο υπήρχαν αιχμάλωτοι 37 ονόματα Μποχωριτών αιχμαλώτων που πιάστηκαν στο Μεσολόγγι και πουλήθηκαν στα σκλαβοπάζαρα ή αγνοούνται. Σας τον παρουσιάζω :
Τόπος
Ονοματεπώνυμο Ηλικία όπου κρατείτε
1) Μαρία θυγάτηρ Παναγίωτου Βαλμά 55 Άρτα
2) Τασούλα Φραγκοστάθη 18 Μοθοκορωνα
3) Ζωίτσα θυγάτηρ Φραγκοστάθη 50 Άρτα
4) Ελένη θυγάτηρ Ζωίτσας 17 Αλβανία
5) Ζωίτσα γυνή Αντώνη Βλωχαϊτη 38 Αλβανία
6) Ευστάθιος δούλος Σπύρου Πεταλούδη 15 Αγνοείται
7) Μαρία γυνή Μάι Μπουρδούβαλη 35 Αλβανία
8) Γεώργιος υιός Μάι Μπουρδούβαλη 12 Πάτρα
9) Ευφροσύνη θυγάτηρ Ευσταθίου Μαραθούλη 10 Μεθώνη
10) Στάμος υιός Ιωάννη Σταμόπουλου 12 Αίγυπτος
11) Ελένη γυνή Θανάση Φραγκοσταθόπουλου 40 Αλβανία
12) Αναστάσιος υιός της ιδίας 15 Αλβανία
13) Σταμούλα γυνή Βλαχούτζου 40 Ιωάννινα
14) Σπύρος υιός της ιδίας 17 Ιωάννινα
15) Αλτάνη θυγάτηρ Βλαχούτζου 18 Αλβανία
16) Μαρία θυγάτηρ Μώρενας 40 Αλβανία
17) Ρετούλα γυνή Ασημάκη Σκουλίκη 25 Μοθοκορωνα
18) Σωτήρενα Καλικαντζού 18 Λάρισα
19) Μαρούλα θυγάτηρ Παναγιώτη Μπογάτζη 14 Αγνοείται
20) Αικατερίνα θυγάτηρ του Σερετάκη 30 Αλβανία
21) Γεωργάκης αδελφός της 15 Αγνοείται
22) Γιάννος υιός Νικόλα Μαυρονζέλη 18 Αγνοείται
23) Ελένη Τζατζαμαδοπούλα 20 Αγνοείται
24) Τρισεύγενη γυνή Γρηφορίου Λαδά (ή λαδιά) 30 Αλβανία
25) Μαρία θυγάτηρ της ιδίας 10 Αλβανία
26) Ελενίτζα θυγάτηρ Τζινάδη 55 Αλβανία
27) Βγενούλα γυνή Δημήτρη Μπουρδούβαλη 30 Αγνοείται
28) Σουσάνα γυνή Σωτήρη Καλκατζά 55 Αγνοείται
29) Αθανάσιος υιός του Κουσουλάκη 14 Αγνοείται
30) Σπύρος Μαράντος 45 Αγνοείται
31) Μάια Μπουρδούβαλια 35 Αγνοείται
32) Σταθάκης Καλογεράς 50 Αγνοείται
33) Πάνος Παπαλουκάς 60 Αγνοείται
34) Κωνσταντής Παλαμάς 60 Αγνοείται
35) Θεόφιλος υιός Γεωργίου Θεοφίλου 30 Μοθοκορωνα
36) Σπύρος αδελφός του 25 Αγνοείται
37) Ιωάννης αδελφός του 20 Αγνοείται
Οι Μποχωρίτες και Μποχωριτίσσες έπεσαν υπέρ πατρίδος και θυσιάστηκαν αυτοβούλως για την ελευθερία τους, χωρίς αξιώσεις, με μονή επιθυμία τους να δούνε τον ήλιο ν’ ανατέλλει ελεύθερος πάνω από την Βαράσοβα.
Εδώ θα ήθελα να κάνω μια επισήμανση, μπορεί να υπάρχουν και αρκετοί Μποχωρίτες που δεν έχουν καταγράφει, διότι μετά την απελευθέρωση εγκαταστάθηκαν σε άλλες περιοχές (Αττική, Πελοπόννησο) και δήλωσαν σαν τόπο καταγωγής τους το μέρος που έμεναν τότε και έτσι είναι δύσκολο να τους ανασύρουμε από την αφάνεια.
Ακόμη έχουν δηλωθεί και ονόματα όπου δεν ήταν τα πραγματικά τους αλλά τα παρατσούκλια, το μέρος καταγωγής τους αλλά και υποκοριστικά.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο ΚΩΝΣΤΑΝΤΑΚΟΠΟΥΛΟΣ ΑΝΔΡΕΑΣ όπου σε έγγραφο του φάκελου του είναι γραμμένος ως ΚΩΝΣΤΑΝΤΑΚΗΣ.
Επίσης πολλοί σημερινοί κάτοικοι του Ευηνοχωρίου είναι απόγονοι των αγωνιστών που πολέμησαν στο Μεσολόγγι αλλά είχαν τόπο καταγωγής ευρύτερα από τον νόμο, την Ευρυτανία, την Πελοπόννησο κ.λ.π . Θα αναφέρω ενδεικτικά μερικά ονόματα, ΝΑΣΟΠΟΥΛΟΣ, ΓΙΑΝΝΗΣ, ΠΙΣΤΙΟΛΗΣ, ΜΑΝΘΟΣ, ΠΑΝΑΓΟΣ, ΣΥΡΡΟΣ, ΚΥΤΑΓΙΑΣ κλπ.
Όλοι εμείς οι νεότεροι έχουμε χρέος να μην λησμονούμε τους προγόνους μας και τα δεινά που τράβηξαν, αλλά προπαντός την ανδρεία και τα υπεράνθρωπα κατορθώματα απέναντι στους αναρίθμητους Τούρκους.
Σ΄ αυτούς χρωστάμε την ελευθερία μας, που προτίμησαν να πεθάνουν παρά να προσκυνήσουν για μια ζωή τους κατακτητές και το χώμα που πατούμε είναι χώμα ποτισμένο από το αίμα τους.
Οι Γιορτές Εξόδου στην Ιερή Πόλη Μεσολογγίου είναι ένας φόρος τιμής στους προγόνους μας, που θα ζουν για πάντα στην κάρδια μας και ένα καντήλι, που το φως του θα είναι άσβηστο στους αιώνες.
<<Ω κόκαλα εσείς των γονιών μας ιερά.
Στον κάμπο ~στην λίμνη ~στο λογγό σπαρμένα.
Που γράψατε μ’ αίμα πύρο μια φορά
Το αθάνατο το εικοσιένα.>
Μ. Μαλακασης
ΠΗΓΕΣ:
Κατάλογος αιχμαλώτων από την Ιστορική Εθνολογική Εταιρεία Ελλάδος Αρ. έγγραφου 18.526.
Αρχεία αγωνιστών από το τμήμα χειρογράφων της Εθνικής Βιβλιοθήκης .
Μνημεία της Ελληνικής Ιστορίας-Ιστορικόν Αρχείο Αλέξ. Μαυροκορδάτου-Ακαδημία Αθηνών 1965.
Νότια Αιτωλία το οδικό δίκτυο έως τα πρώτα Μεταεπαναστατικά χρόνια – ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΠΟΥΛΟΥ Σ. Κ Αθήνα1993
Ενθυμήματα στρατιωτικά της επανάστασης-ΚΑΣΟΜΟΥΛΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ τόμος Β- Αθήνα 1940.
Μεσολόγγι (1821-1829) Οι αθάνατοι Πρόμαχοι- ΚΟΛΟΜΒΑΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ- Αθηνά 1998.
Ιστορία του Μεσολογγίου-ΜΑΚΡΗΣ Δ. ΝΙΚΟΛΑΟΣ-Αθήνα 1957.
Απομνημονεύματα της δευτέρας πολιορκίας του Μεσολογγίου (1825-1826) καί τίνες άλλαι σημειώσεις εις την ιστορίαν του μεγάλου Αγώνος αναγόμεναι-ΜΙΧΟΣ Ν. ΑΡΤΕΜΙΟΣ Αθήνα1883.
Μεσολόγγι 1826 τύχη οικογενείας Ι . Μάγερ κατάλογος των αιχμαλώτων της εξόδου-ΣΑΚΑΛΗΣ ΣΠΥΡΙΔΩΝ-Αθηνά 2000.
Οι Μεσολογγίται Η κατά τον μέγαν αγώνα-ΣΤΑΣΙΝΟΠΟΥΛΟΣ- Αθηνά 1926.
Το Μεσολόγγι-ΣΤΑΣΙΝΟΠΟΥΛΟΣ-Αθηνά 1925 .
Απομνημονεύματα της δευτέρας πολιορκίας του Μεσολογγίου 1825-1826 - ΣΠΥΡΟΜΙΛΙΟΣ-Αθηνά 1969.
Ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης-ΤΡΙΚΟΥΠΗΣ ΣΠΥΡΙΔΩΝ-Αθηνά 1888. Αιτωλοακαρνάνες, Ευρυτάνες, Αγραφιώτες κι Ασπροποταμίτες νεκροί , αιχμάλωτοι του ’21-ΤΣΑΤΣΑΝΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ-Αθήνα 2005.