Γράφει ο Παναγιώτης Πουλής
Ομ. Καθηγητής Πανεπιστημίου Θράκης
«Ταύτα και μνημονεύεσθαι καλά, και τοις πράξασιν έπαινος τη πόλει δόξα αείμνηστος» λέγει ο Αθηναίος ρήτωρ Λυκούργος στον κατά Λεωκράτους λόγο μνημονεύων τις αρετές και τα ηρωικά έργα των προγενεστέρων αυτού γενεών ενώπιον των Αθηναίων.
Να στρέφουμε την προσοχή μας στα ηρωικά κατορθώματα της φυλής μας αποτελεί εκδήλωση ευγνωμοσύνης σ’ εκείνους που προσέφεραν το αίμα τους για την ελευθερία της Ελλάδος, στην εποχή των ιερών αγώνων του 1821.
Στρέφουμε το νου μας με ευλάβεια σε όλους τους αφανείς δασκάλους και ιερείς που στα χρόνια της σκλαβιάς διατήρησαν και εξέθρεψαν στις καρδιές των Ελλήνων άσβεστη τη φλόγα της φιλοπατρίας και τον πόθο για την ελευθερία. Θυμούμαστε με θαυμασμό τους αρματωλούς και κλέφτες, τη Φιλική Εταιρεία, τον πρώτο μάρτυρα Ρήγα Βελεστινλή και από τη μνήμη μας περνούν ζωηρές οι εικόνες των μαρτύρων και των ηρώων.
Και είναι αναμφισβήτητη αλήθεια ότι: «η Ιστορία δεν είναι μια στείρα, νεκρά παρελθοντολογία αλλά γνώση του παρελθόντος που πάντοτε τείνει να υπηρετήσει το μέλλον». Υπάρχουν ιστορικά γεγονότα, τα οποία όχι μονάχα δεν φθείρονται, δεν ελαττώνεται η πρωταρχική τους λάμψη στο πέρασμα του χρόνου, αλλά αντίθετα ξεχωρίζουν περισσότερο για την ηθική τους επιβολή, για τη συνεχή ηθική τους ανανέωση.
Ας μου επιτραπεί να αναφερθώ και να παρουσιάσω εν συντομία, λόγω έλλειψης χρόνου, τα διαδραματισθέντα γεγονότα και κατορθώματα των ηρώων του 21, αλλά και με τη συμμετοχή των Θρακών και Μακεδόνων στην Έξοδο του Μεσολογγίου και τη συμβολή τους στην Εθνεγερσία.
Κυρίες και Κύριοι ,
Αποτελεί ιδιαίτερη τιμή και χαρά για το πρόσωπό μου, αλλά και συγκίνηση παράλληλα να μιλήσω απόψε εδώ, στη Μεγάλη Αίθουσα Τελετών του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και τούτο πρώτον διότι προ πολλών ετών ορκίστηκα ως Πτυχιούχος της Νομικής Σχολής και δεύτερον γιατί ως Μεσολογγίτης εκφωνώ τον πανηγυρικό για τα 186 χρόνια από την Έξοδο της Ηρωικής φρουράς της Ιερής Πόλης του Μεσολογγίου .
Από το βήμα τούτο οφείλω να ευχαριστήσω θερμά τους διοργανωτές της αποψινής εκδήλωσης για την τιμή που μου έκαναν να εκφωνήσω τον πανηγυρικό αυτό.
Κυρίες και Κύριοι ,
Η εθνεγερσία του 1821 ήταν απόρροια της ψυχικής προετοιμασίας ολόκληρου του υπόδουλου Έθνους. Η προετοιμασία αυτή ήταν για την ένοπλη εξέγερση, για την ελευθερία και έχει βαθιές ρίζες. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι στις 29 Μαΐου 1453 επήλθε ουσιαστικά και τυπικά ο θάνατος του ελληνισμού με την πτώση της Βασιλεύουσας. Η υποδούλωση των ελλήνων στους πανίσχυρους Οθωμανούς είχε ολοκληρωθεί. Τετρακόσια ολόκληρα χρόνια βρισκόμαστε σε κατάσταση δουλείας, σε περίοδο που χάθηκε η περηφάνια και η αξιοπρέπεια, αλλά και σε περίοδο οδυνηρής σιωπής.
Ο ελληνισμός βρισκόταν υποταγμένος σε ένα πρωτόγονο δυνάστη. Όπως είδαμε, η ελευθερία υποκαταστάθηκε από τη σκλαβιά, η αξιοπρέπεια από την ταπείνωση και το φως από το σκοτάδι. Ο εξευτελισμός του Έλληνα χριστιανού ήταν η σκλαβιά, που ζούσε ο Ελληνισμός και μαζί με αυτόν η Θράκη και ο θρακικός Ελληνισμός.
Και είναι γεγονός ότι ο επαναστατικός αγώνας του 1821 αποτέλεσε την απαρχή του νεότερου ελεύθερου εθνικού μας βίου. Η επανάσταση ήταν υπόθεση παλλαϊκή, ήταν η αρχή ενός αγώνα με θυσίες, νίκες αλλά και έντονες απογοητεύσεις. Ο ξεσηκωμός ήταν ένα προσκλητήριο προς όλους από το οποίο ασφαλώς δεν μπορούσαν να λείψουν οι Μακεδόνες και οι Θρακιώτες. Όλοι ποθούσαν την Ανάσταση του Γένους.
Η ελληνική επανάσταση του 1821, ο απελευθερωτικός αγώνας, του για αιώνες υπόδουλου ελληνικού λαού υπήρξε κορυφαίο γεγονός και ίσως ο πιο σημαντικός σταθμός στην ιστορία του νεότερου ελληνισμού.
Ο αγώνας της παλιγγενεσίας ήταν μακροχρόνιος, άνισος, με κορυφώσεις ηρωισμού, αλλά και με περιόδους κάμψης και κατάπτωσης. Ωστόσο, κατόρθωσε να σφυρηλατήσει την εθνική συνείδηση των Ελλήνων και να αναπτύξει την εθνική του ενότητα.
Η ελληνική επανάσταση, όπως θα δούμε στη συνέχεια, παρουσίασε έντονες διακυμάνσεις κατά τα επτά χρόνια που διήρκεσε. Άλλοτε υπήρξαν επιτυχίες και άλλοτε αποτυχίες, όπως ήδη αναφέρθηκε μέχρι να σταθεροποιηθεί και να αναγνωρισθεί από τις εγγυήτριες δυνάμεις με την υπογραφή του Πρωτοκόλλου του Λονδίνου 1830 που ιδρύθηκε το Ελληνικό Κράτος.
Εκείνο όμως που πρέπει να υπογραμμισθεί είναι ότι οι πρωταγωνιστές του αγώνα της Ανεξαρτησίας προέρχονταν από ελληνικές ομογενείς κοινότητες που αναδείχθηκαν σε σύμβολα ηρωισμού και πατριωτισμού και τα ονόματά τους έγιναν επώνυμα στον Αγώνα.
Στον υπέρ πίστεως Αγώνα για την ελευθερία από την σκλαβιά έλαβαν μέρος με πάθος και ενότητα έλληνες αγωνιστές Θρακιώτες και Μακεδόνες, καθώς και άλλοι αγωνιστές από άλλες περιοχές.
Και είναι υποχρέωσή μας να τονίσουμε ότι αρκετές ελληνικές περιοχές που είχαν ενεργό συμμετοχή στο μεγάλο ξεσηκωμό, όπως η Κρήτη, η Ήπειρος, η Θεσσαλία, η Μακεδονία κ.ά. παρέμειναν επί ένα ακόμη αιώνα κάτω από τον οθωμανικό ζυγό.
Δεν πρέπει να λησμονούμε ότι στον ιερό αυτό αγώνα, τον καλό και τον δίκαιο, συνενώνονται λόγιοι, ποιητές, εκκλησία, έμποροι, κλεφταρματολοί, πρόκριτοι, αστοί, απλοί άνθρωποι για να συμβάλουν στον απελευθερωτικό αγώνα κατά του Τούρκου δυνάστη.
Θα ήταν παράλειψη αν δεν αναφέραμε τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του Αγώνα κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας. Το πρώτο εξ αυτών αναφέρεται στην εξάρτηση ή στη σύνδεσή του με τις διάφορες δυνάμεις της Ευρώπης , όπως Ισπανία, Αυστρία, Ρωσία ,Γαλλία που κατά καιρούς ήταν σε πόλεμο με την οθωμανική αυτοκρατορία. Δεύτερο χαρακτηριστικό γνώρισμα ήταν ο ελληνικός ιδεολογικός τους χαρακτήρας, ο οποίος εκδηλωνόταν με την αγωνιστική δράση όλων των φορέων του ελληνισμού, δηλαδή της ορθόδοξης εκκλησίας, του κλεφταρματολισμού, των κοινοτήτων κλπ.
Το πρώτο ως άνω χαρακτηριστικό γνώρισμα, το οποίο έχει σχέση με τις ξένες δυνάμεις, αντικαταστάθηκε μετά την ίδρυση της Φιλικής Εταιρείας από το στοιχείο της αυτοπεποίθησης.
Οι Έλληνες της Θράκης από τα πρώτα χρόνια της σκλαβιάς αναδείχτηκαν πνευματικές προσωπικότητες και άξιοι λειτουργοί της εκκλησίας και της εθνικής παιδείας που στήριξαν την εθνική ιδέα και ενέπνευσαν την ηρωική απόφαση του αγώνα και της θυσίας.
Όμως αξίζει να πούμε ότι τους καρπούς της ελευθερίας γεύτηκαν αρχικά οι Έλληνες μιας μικρής περιοχής της Χώρας μας το όνομα των οποίων είναι συνυφασμένο με τους αγώνες εκείνους. Και όμως ξεχάστηκαν γεγονότα που έγιναν στη Μακεδονία, στην Ήπειρο, στη Θεσσαλία, στην Κρήτη, στην Κύπρο, στον Πόντο, στη Θράκη .
Η Θράκη υποδουλώθηκε το 1361 πρώτη απ’ όλη την Ελλάδα και πρώτη έδωσε το έναυσμα για την ψυχική προπαρασκευή του Έθνους για την αποτίναξη του τουρκικού ζυγού. Είναι θεμιτό να ειπωθεί ότι πρωταρχικός σκοπός ήταν η αποτίναξη των αλυσίδων της πνευματικής δουλείας και η εθνική αφύπνιση των ραγιάδων. Και είναι γνωστό ότι η ορθόδοξη εκκλησία έπαιξε σημαντικό ρόλο στον αγώνα. Όλοι είχαν οπλισθεί με ακατανίκητη ψυχική δύναμη και ευθύνη να θυσιαστούν για «του Χριστού την πίστη την Αγίαν και της πατρίδος την ελευθερίαν». Στο σημείο αυτό τονίζουμε ότι η πνευματική άνθηση της Θράκης είχε ως αποτέλεσμα, όπως μαρτυρούν τα γεγονότα της εποχής επαρκώς καταγεγραμμένα, την αφετηρία της πνευματικής αναγέννησης και του υπόλοιπου Έθνους.
Αξιόλογα γεγονότα, τα οποία διαδραματίσθηκαν στο θρακικό χώρο και τα οποία εξάλλου, συνιστούν στοιχεία της Ιστορίας της Θράκης σκιαγραφούνται παρακάτω και περιλαμβάνουν : α)την πνευματική καλλιέργεια και ψυχική προπαρασκευή των Θρακών για την Ανάσταση του Έθνους, β)την προσφορά αίματος και θυσιών των Θρακών, γ)την ένοπλο δράση των εν Θράκη Θρακών και δ)τη συμμετοχή των Θρακών στους εκτός της Θράκης διεξαχθέντας αγώνας κατά την Ελληνική Επανάσταση του 1821.
Η πνευματική άνθηση της Θράκης οδήγησε στην καθολική προπαρασκευή των Θρακιωτών να λάβουν μέρος σ’ ένα πανελλήνιο αγώνα, προκειμένου να αποτινάξουν τον τουρκικό ζυγό. Πράγματι τόσο το πλήθος των ελληνικών σχολείων που λειτουργούσαν στη Θράκη όσο και ο μεγάλος αριθμός των θρακών λογίων έδωσαν τα φώτα τους στην αξιοποίηση της πνευματικής παράδοσης του Έθνους μας.
Παρατηρούμε λοιπόν, εκτιμώντας τα γεγονότα και εξετάζοντας το πάθος και τον πόθο για την ανεξαρτησία και την απελευθέρωση από τη σκλαβιά των υποδούλων, ότι χιλιάδες έλληνες ήταν εκείνοι που είχαν μυηθεί στη Φιλική Εταιρεία, η οποία ιδρύεται στα 1814 από τους Ξάνθο, Σκουφά και Τσακάλωφ. Εδώ θα πρέπει να ειπωθεί ότι το τέταρτο μέλος της Φιλικής Εταιρείας ήταν ο Θρακιώτης Αντώνιος Κομιζόπουλος από τη Φιλιππούπολη, τον οποίο ο Εμμανουήλ Ξάνθος στα απομνημονεύματά του τον χαρακτηρίζει « Χρηστοήθη και Έντιμον» .
Η Φιλική Εταιρεία είχε απλώσει τα δίχτυα της σε όλη τη Θράκη. Η Κωνσταντινούπολη και η Αδριανούπολη ήταν τα Κέντρα των Φιλικών, η Φιλιππούπολη και η Αίνος το οικονομικό και πνευματικό κέντρο πάνω στο οποίο οικοδομήθηκε η επανάσταση. Σημειώνουμε ότι μεταξύ των 700 ονομάτων Φιλικών τα 31 από αυτά ήταν Θρακιώτες. Ηχηρά ονόματα των Φιλικών ήταν ο Γεώργιος Παππάς ή Κούρτογλου, ο οποίος συμμετείχε στο πλευρό του Αλέξανδρου Υψηλάντη στις μεγάλες μάχες στο Σκουλένι, ο Γιάννης Καραγιάννης από τα Μάλγαρα οδήγησε 1500 Θρακιώτες στη Μολδαβία, οι οποίοι στη συνέχεια ενώθηκαν με τον Αλέξανδρο Υψηλάντη. Αναφέρουμε επίσης τον Κάρπο Παπαδόπουλο από την Αδριανούπολη.
Άλλα σημαντικά ονόματα που αγωνίστηκαν για την ελευθερία είναι ο Μεγάλος διδάσκαλος του Γένους Γεώργιος Γεννάδιος από τη Σηλυβρία της Ανατολικής Θράκης, ο Εθνικός Ευεργέτης Κωνσταντίνος Ξενοκράτης από το Σαμόκοβο της Ανατολικής Θράκης.
Στον αγώνα για την ελευθερία ένας μεγάλος αριθμός ένοπλων ομάδων είχαν οργανωθεί κατά τα πρότυπα των κλεφτών και δρούσαν στη Θράκη παρά τις δυσμενείς συνθήκες που επικρατούσαν στην περιοχή και τούτο διότι η πύλη διατηρούσε μεγάλες στρατιωτικές μονάδες για πολιτικούς και στρατιωτικούς λόγους, ενώ η εποπτεία των τούρκων στην περιοχή ήταν άμεση και άγρυπνη. Οι δυσμενείς παράγοντες για ένοπλη δράση εστιάζονται κυρίως στο γεγονός α)της γειτνίασης της Θράκης προς την πρωτεύουσα του οθωμανικού κράτους, β)στη διατήρηση στη Θράκη μεγάλων στρατιωτικών δυνάμεων για λόγους πολιτικούς και στρατιωτικούς, γ)στην άμεση και άγρυπνη εποπτεία της τουρκικής κυβέρνησης στην περιοχή της, δ)στην άσκηση υπό της Τουρκίας δημογραφικής πολιτικής, η οποία σκοπούσε στη μεταβολή του εθνολογικού χαρακτήρα της Θράκης και ε)στη φύση και στη διαμόρφωση του εδάφους της Θράκης. Ως εκ τούτου οι δυσμενείς αυτοί παράγοντες για ένοπλη εξέγερση των Ελλήνων και η φύση και διαμόρφωση του εδάφους δεν προσέφεραν ευνοϊκούς όρους για την ανάπτυξη και διάδοση «του κλεφτοπόλεμου» του μόνου δυνατού τρόπου διεξαγωγής μεταξύ των ελάχιστων ελλήνων και των αναρίθμητων τουρκικών στρατιών.
Όμως, παρά τις δυσμενείς συνθήκες, όπως ήδη αναφέραμε, έλαβαν χώρα σε διάφορες περιοχές της Θράκης το 1821, ένοπλες εξεγέρσεις και συγκεκριμένα στη Σωζόπολη στις 17 Απριλίου 1821, στη Σαμοθράκη το Σεπτέμβριο του 1821, στην Αίνο, στα Λάβαρα του Έβρου (Σαλτίκιοι), στη χερσόνησο Καλλίπολης κ.λ.π.
Η προσφορά του αίματος και οι θυσίες της εν λόγω περιοχής στους αγώνες του Έθνους είναι βαρύτατες διότι οι Τούρκοι κατακτητές προέβησαν σε σφαγές των κατοίκων ολόκληρων ελληνικών χωριών και θρακικών περιοχών με ομαδικές σφαγές, απαγχονισμούς συμπεριλαμβανομένων και των κληρικών.
Στη Θράκη δρούσαν πολλές ένοπλες δυνάμεις. Ενδεικτικά αναφέρουμε τη δράση του οπλαρχηγού Αθανάσιου Καράμπελα από την Κορνοφωλιά Έβρου, γνωστός ως Καπετάν Θανάσης, ο οποίος ηγείτο πολυμελούς ένοπλης ομάδας, η οποία δρούσε στην περιοχή του Έβρου και συνεργαζόταν με πολλές άλλες ένοπλες ομάδες. Η προσφορά του Καπετάν Θανάση επί δεκαπενταετία, ήταν «μεγίστη εθνική προσφορά» μαρτυρούν οι πηγές.
Αξίζει να τονισθεί ότι η ένοπλη δράση και συμμετοχή των Θρακιωτών εκτείνεται και στους εκτός της Θράκης αγώνες του 1821.
Είναι γεγονός αναμφισβήτητο ότι οι Θράκες αγωνίζονται και θυσιάζονται στα πεδία των μαχών σε όλη την Ελλάδα και οι επαναστάτες τους γίνονται ολοκαύτωμα στο βωμό της πίστης και της πατρίδας.
Αξιοσημείωτη είναι η παρουσία των Θρακιωτών στον Ιερό Λόχο του Υψηλάντη, όπως π. χ. ο Αδριανουπολίτης Χατζηγιώργης, ο οποίος έλαβε μέρος στη μάχη της Μονής Σέκου με τον Φαρμάκη και τον Ολύμπιο, ο Ιερολοχίτης Ξενοκράτης από το Σαμόκοβο της Ανατολικής Θράκης κ.ά. Σημειώνουμε επίσης τη συμμετοχή των Θρακών στο επαναστατικό Σώμα του Εμμανουήλ Παπά στη Χαλκιδική και γενικότερα στη Μακεδονία.
Γεγονότα της εποχής που καταγράφονται και σημαδεύουν την Ιστορία είναι και η περίπτωση του Επισκόπου Μαρωνείας Κωνστάντιου, ο οποίος ηγήθηκε επαναστατικού σώματος της περιφέρειάς του και φθάνοντας στη Μονή Εσφιγμένου του Αγίου Όρους, όπου μετά τη Θεία Λειτουργία και υπό τας ευλογίας του Εμ.Παππά, κήρυξε την Επανάσταση στη Μακεδονία. Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι Θράκες από τη Μάκρη και τη Μαρώνεια ενώθηκαν με Μακεδόνες και Θεσσαλούς και συγκρότησαν τη «Φάλαγγα των Θεσσαλο-Μακεδονο-Θρακών » που έδρασε σε διάφορες περιοχές της Στερεάς Ελλάδας.
Οι Θρακιώτες συμμετέχουν και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας, όπως είναι η Νότια Ελλάδα, όπου λαμβάνουν μέρος σε μάχες και με τους αγώνες και θυσίες τους τίμησαν την περιοχή τους.
Το πάθος των Θρακών για συμμετοχή σε πολεμικές επιχειρήσεις εκτός Θράκης σε πολλές περιοχές της Ελλάδας είναι σημαντικό. Το υπό τον Τούρκο κατακτητή υπόδουλο Μεσολόγγι δεν αφήνει αδιάφορους τους Θρακιώτες να πολεμήσουν για του Χριστού την πίστη την Αγία και της Ελλάδας την Ελευθερία στα αιματοβαμμένα και αγιασμένα χώματα του Μεσολογγίου.
Στην επίσημη καταγραφή συμμετοχής των Θρακών στις μάχες του Μεσολογγίου αναφέρεται ο Καπετάν Καραγιώργης, Φιλικός, ο οποίος επέζησε από την εξέγερση στη Μολδαβία και κατευθύνθηκε στο νότο το 1823 για να συμμετάσχει στις μάχες του Μεσολογγίου υπό τον Μαυροκορδάτο, καθώς και σε άλλες περιοχές.
Μια άλλη μορφή του Αγώνα είναι ο Γεννάδιος, ο οποίος μετά τη διάσωσή του από την αποτυχημένη επιχείρηση στην Εύβοια εξακολούθησε τον Αγώνα του με τα φλογερά κηρύγματα για την αναπτέρωση του επαναστατικού φρονήματος των μαχόμενων αδελφών του βρέθηκε τον Ιούνιο του 1826 στο Ναύπλιο ,όπου η Κυβέρνηση της επαναστατημένης Ελλάδας έκανε έκκληση μετά την πτώση του Μεσολογγίου και την εισβολή των Αιγυπτιωτών του Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο για οικονομική ενίσχυση. Κι αυτό για να συνεχίσει τον απελευθερωτικό αγώνα και να περιθάλψει τα διασωθέντα από την καταστροφή του Μεσολογγίου γυναικόπαιδα.
Μετά την κάθοδο στην Νότια Ελλάδα των επαναστατών της Στενιμάχου και της Φιλιππούπολης ακολούθησαν τους επαναστάτες συζύγους και πολλές γυναίκες, οι οποίες έλαβαν μέρος σε μάχες στη Στερεά Ελλάδα και την Πελοπόννησο , καθώς και στην ηρωική έξοδο του Μεσολογγίου, όπως προκύπτει από το Αρχείο των αγωνιστών του 21 ,στο από 3 Φεβρουαρίου 1831 έγγραφο.
Μια άλλη γραπτή πηγή αναφέρει ότι «στην πόλη αυτή [Μεσολόγγι] ανάμεσα στους ελεύθερους πολιορκημένους βρίσκονται και πολλοί Θρακιώτες , μεταξύ τους δε και πολλές γυναίκες που μη μπορώντας να διαφύγουν στην έξοδο πιάστηκαν αιχμάλωτες. Ελευθερωμένες αργότερα στέλνουν ευχαριστήριο γράμμα στον Καποδίστρια » στο οποίο γράφουν τα εξής: «Εξοχώτατε. Εις την πτώσιν του πολυθρηνήτου Μεσολογγίου και εις διάφορα μέρη της Πελοποννήσου και Στερεάς Ελλάδος επέσαμεν αιχμάλωτες εις χείρας των αγαρηνών. Η Θεία Πρόνοια και η ευχή της Υμετέρας ημών Κυβερνήσεως ευδοκίμησε την ελευθερίαν μας….παρακαλούμεν…να μας οικονομήση το ζην και τα έξοδά μας δια να απεράσωμεν εις την Πατρίδα μας… Με βαθύτατον σέβας υποσημειούμεθα. Οι αιχμάλωτες φερμένες από Φιλιππούπολιν».
Κατά τον Αγώνα σημαντικοί ήταν οι ευεργέτες για το Μεσολόγγι, όπως είναι η περίπτωση του ιερολοχίτη Κωνσταντίνου Ξενοκράτη από το Σαμόκοβο της Ανατολικής Θράκης. Ο ευεργέτης αυτός απόκτησε μεγάλη κτηματική περιουσία στην περιοχή του Βουκουρεστίου, την οποία διέθεσε στον τόπο του για αγαθοεργούς σκοπούς κτίζοντας έτσι σχολεία, νοσοκομεία της ομογένειας. Διέθεσε ένα μέρος των χρημάτων για την ανέγερση του Ξενοκρατείου Παρθεναγωγείου στο Μεσολόγγι.
Εκείνο που πρέπει να τονίσουμε ιδιαίτερα είναι το παράπονο των Θρακιωτών το οποίο καταθέτουν σε γραπτά κείμενα ότι στον Κήπο των Ηρώων του Μεσολογγίου ενώ υπάρχουν μνημεία αναμνηστικά όλων των ελληνικών περιοχών, δεν υπάρχει μνημείο για τους Θράκες. Και συμφωνώ μαζί τους διότι οι Θράκες πραγματικά θυσιάστηκαν στο βωμό της ελευθερίας και έλαβαν μέρος στις πολεμικές επιχειρήσεις του τόπου μας.
Η συμβολή της Μακεδονίας στον Αγώνα υπήρξε σημαντική.
Προαναφέραμε ότι οι Μακεδόνες δεν έμειναν αμέτοχοι στον Αγώνα του 1821. Αντίθετα πρέπει να πούμε ότι η συμμετοχή τους ήταν ενεργή και δραστήρια. Η Μακεδονία προσέφερε πολλά και η συνεισφορά της υπήρξε μεγάλη.
Επιχειρώντας περαιτέρω μια ιστορική επισκόπηση και καταγραφή των γεγονότων της εποχής εκείνης που συνέβησαν στην αιματοβαμμένη Μακεδονία τη χώρα του Αλεξάνδρου θα διαπιστώσουμε ότι οι πολλές εξεγέρσεις σε διάφορες περιοχές της, άλλοτε συνήφθησαν με επιτυχία και άλλοτε με αποτυχία.
Άλλωστε, όλοι γνώριζαν ότι οι πιθανότητες για να νικήσουν τον τούρκο κατακτητή ήταν ελάχιστες. Ο αγώνας για την ελευθερία ήταν συνεχής και έντονος.
Όπως είδαμε, η πνευματική άνοδος και η εθνική αφύπνιση των Ελλήνων στη Θράκη ήταν σύστοιχη και σε πολλά άλλα κέντρα της Μακεδονίας, ενώ ο σπόρος της Φιλικής Εταιρείας ξαπλώθηκε ταχύτατα και είχε προχωρήσει αρκετά και στην περιοχή της μακεδονικής γης.
Ας σημειωθεί ότι πολλοί Μακεδόνες είχαν μυηθεί στη Φιλική Εταιρεία και με αυτή συνεργαζόταν αρκετοί ιεράρχες της Εκκλησίας μας, όπως ο Μητροπολίτης Σερρών Χρύσανθος, ο Άνθιμος των Γρεβενών, ο Ιερόθεος Ιερισσού και Αγίου Όρους κ.ά. Μυημένοι ήταν και οι οπλαρχηγοί Καρατάσος και Γάτσος.
Στο επαναστατικό κίνημα στη Χαλκιδική, τη Βέροια, τη Νάουσα παρά την αποτυχία του, οι Μακεδόνες επέφεραν πλήγματα στον εχθρό. Θα αναφερθούμε ιδίως στην εξέγερση της Νάουσας το 1822 στην οποία ο επικεφαλής Λογοθέτης Ζαφειράκης και οι οπλαρχηγοί Τσάμης Καρατάσος και Άγγελος Γάτσος εξεγέρθηκαν κατά των Οθωμανών κατακτητών και ύψωσαν επαναστατική σημαία με τον Φοίνικα και την επιγραφή «Εν τούτω Νίκα» από τη μία πλευρά και από την άλλη «Μάχου υπέρ πίστεως και Πατρίδος». Η τελευταία ρήση ενέπνευσε τον Αλέξανδρο Υψηλάντη, τον επικεφαλής της Φιλικής Εταιρείας.
Η πτώση της μαρτυρικής Νάουσας το 1822 υπήρξε γεγονός ιδιαίτερης σημασίας για τους υπόδουλους Έλληνες. Στο σημείο αυτό θα ήθελα να υπογραμμίσω την ενότητα του μακεδονικού ελληνισμού που απορρέει από τα παραπάνω συμβάντα. Οι επαναστάτες αγωνίζονταν από κοινού με αυτούς της Πελοποννήσου, τους στερεοελλαδίτες και νησιώτες.
Θα πρέπει να πούμε ότι οι Ναουσαίοι αγωνιστές μετά το ολοκαύτωμα της πόλης τους κατευθύνονται προς άλλες περιοχές για να βοηθήσουν τον αγώνα στην Ήπειρο, τη Δυτική Στερεά Ελλάδα και εκεί ενώνονται με τους αγωνιστές που υπεράσπιζαν το Μεσολόγγι.
Ο ηρωισμός των Μακεδόνων συνεχίζεται, όπως αναφέρθηκε και σε άλλες περιοχές της μικρής τότε σε έκταση ελληνικής γης. Ήρωες του αγώνα ήταν και οι προαναφερθέντες οπλαρχηγοί Καρατάσος από τη Βέροια και ο Γάτσος από την Έδεσσα, οι οποίοι με μια ομάδα αρκετών αγωνιστών κατέφθασαν στο Μεσολόγγι και τέθηκαν κάτω από τις διαταγές του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου. Μαρτυρίες αναφέρουν ότι πολλοί από τους παραπάνω αγωνιστές έλαβαν μέρος στην πολιορκία και την Έξοδο του Μεσολογγίου. Ένας άλλος αγωνιστής ηρωική μορφή του Αγώνα που χρήζει προσοχής είναι ο Νικόλαος Κασομούλης από τη Σιάτιστα, ο οποίος με τα αδέρφια του Γιώργη και Μήτρο βρέθηκαν στο Μεσολόγγι στις 29 Ιουλίου 1825. Ο εικοσάχρονος Μήτρος έπεσε νεκρός στην Έξοδο του Μεσολογγίου.
Με θαυμασμό κι έκσταση ο Κασομούλης απαθανατίζει στο ιστορικό έργο του «Ενθυμήματα Στρατιωτικά της Επαναστάσεως των Ελλήνων 1821» ό, τι αντίκρισε να συμβαίνουν στο δόλιο Μεσολόγγι. Και αναφέρει στα απομνημονεύματά του για τη σταθερή και θαρραλέα στάση των πολιορκημένων : «Ημπορούσες να τους παρομοιάσεις με τα πλέον άγρια θηρία την ώρα του πολέμου με τους εχθρούς και αγγέλους μεταξύ των…Η μεγαλύτερη αισχύνη ήταν να δακρύσει ή να κλαύσει ή να παραπονεθεί ο πληγωμένος ή να λέει αχ ! τον πονάει». Και συνεχίζει να γράφει πως μετά την Έξοδο οι διασωθέντες αγωνιστές έλεγαν με αναστεναγμό γεμάτοι καημό : «Αχ Μεσολόγγι , αχ αίματα που χάσαμε άδικα».
Αξιόπιστες πηγές μαρτυρούν ότι στον ιερό αγώνα του Μεσολογγίου συμμετείχαν πολλοί αγωνιστές από την περιοχή των Γρεβενών, όπως είναι τα τέσσερα αδέρφια Ζιακαίοι με τον Καπετάνιο αδερφό τους αρματωλό Γιαννούλα Ζιάκα, καθώς και πολλοί κλέφτες από τη Σαμαρίνα Γρεβενών.
Μια άλλη μορφή του 21 είναι ο Κωστής Μπαλτάς από τις Σέρρες, ο οποίος σκοτώθηκε στην πρώτη φάση της μεγάλης πολιορκίας του Μεσολογγίου. Ήταν ο πυροβολητής του Κανονιοστασίου Τερίμπελε.
Είναι γνωστή η λυσσαλέα αντίσταση των Μακεδόνων αγωνιστών στο Μεσολόγγι κατά την περίοδο 1821—1826. Οι Μακεδόνες μαζί με τους Μεσολογγίτες και Ρουμελιώτες αποτέλεσαν την ονομαστή αθάνατη φρουρά.
Θα πρέπει να υπογραμμίσουμε ότι η καταστροφή της Κασσάνδρας και της Νάουσας, των Ψαρών και του Μεσολογγίου ήταν μεμονωμένα γεγονότα, τα οποία συνόδευσαν την εξέγερση του Έθνους κατά την μακροχρόνια τυραννία του.
Και όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ένας σοφός της Δύσεως για τον ιερό αγώνα της Επαναστάσεως : « Αυτός είναι ο δικαιότατος μεταξύ των διεκδικητών , χάρις στους οποίους ο αιών ούτος είναι αιών των εκ νεκρών αναστάσεων».
Και γράφει ο φιλόσοφος και συγγραφέας Louis Menard προλογίζων γαλλική μετάφραση μιας Ιστορίας της Ελληνικής Επαναστάσεως από τον Αναστάσιο Γεννάδιο : «… Ο επταετής πόλεμος των Ελλήνων δια την ανεξαρτησίαν των είναι σελίς ενδοξοτάτη εις τα χρονικά της ανθρωπότητας. Δεν ευρίσκω τίποτε τόσον ωραίο εις την καθολικήν ιστορίαν, όσον ο ηρωισμός που ανεπτύχθη επί επτά έτη από τον ελληνικόν λαόν διά να επανακτήση την ελευθερίαν του» .
Όλα τα παραπάνω λεχθέντα για την εθνεγερσία, για τη συμμετοχή και τις θυσίες των Θρακών και Μακεδόνων και γενικότερα όλων των Ελλήνων της ένδοξης εκείνης εποχής του Αγώνα του 21 συνδέονται με τα γεγονότα των πολιορκιών και της Εξόδου του Μεσολογγίου. Το Μεσολόγγι είναι ένας ξεχασμένος σήμερα τόπος, παρά το γεγονός ότι προσέφερε στον αγώνα και στην πατρίδα ήρωες, ποιητές, πρωθυπουργούς και θυσιάστηκε στο βωμό της Ελευθερίας του Έθνους.
‘Ένα κεφάλαιο της Ιστορίας είναι το ολοκαύτωμα του Μεσολογγίου, η Έξοδος της ηρωικής φρουράς. Οι ακατάβλητοι και ανδρειωμένοι Μεσολογγίτες αποφάσισαν τη νύχτα εκείνη του μαρτυρίου, ύστερα από στενή και επίμονη πολιορκία του Ιμπραήμ Πασά να αντιμετωπίσουν τις ανελέητες ορδές των αδίστακτων βαρβάρων.
Καμία ιστορία δεν μπορεί να μας δείξει το άφθαστο ύψος της ανδρείας και της καρτεροψυχίας της φρουράς του Μεσολογγίου, όσο οι πρώτες πηγές και καμία περιγραφή δεν είναι ικανή να μας συγκινήσει, όσο οι αφηγήσεις των συγχρόνων. Και βλέπουμε στο ημερολόγιο των Ελληνικών Χρονικών Εφημερίδα που εκδίδονταν από τον φιλέλληνα Ελβετό Μάγερ, καθώς και στο ημερολόγιο του Σπυρομήλιου έναν από τους ανδρειότερους υπερασπιστές του Μεσολογγίου να περιγράφονται υπέροχες και συγκινητικές σκηνές των συμβάντων την εποχή εκείνη.
Τις λυσσαλέες εφόδους των πολιορκούντων διαδέχονται με μανία αντεπιθέσεις των πολιορκούμενων, και όπως γράφει Άγγλος αξιωματικός παρευρεθείς στην πολιορκία, έλεγε αργότερα στο Ναύαρχο Δεριγνύ: «Δεν ηξεύρω τι έπρεπε να θαυμάσει κανείς περισσότερο, το πείσμα των εφορμώντων ή την ανδρείαν των αμυνομένων ; » Και κατά τον ποιητήν «αν η δύναμις των περικυκλούντων το Μεσολόγγι δεινών είναι πέλαγος, η θέλησις της φρουράς είναι βράχος και αντί παραδόσεως αποφασίζουν την έξοδον, γενικήν έξοδον εναντίον όλων» .
Είν' έτοιμοι στην άσπονδη πλημμύρα των αρμάτων
Δρόμο να σχίσουν τα σπαθιά κι ελεύθεροι να μείνουν
Εκείθε με τους αδελφούς, εδώθε με το χάρο.
Και πόσες μορφές ηρώων ελλήνων και φιλελλήνων δεν θυσιάστηκαν για την ελευθερία του Γένους. Η σφαγή και η συμφορά της τρομερής εκείνης νύχτας, της νύχτας του μαρτυρίου, ανήμερα Σαββάτου προς Κυριακή με τους δύο χιλιάδες νεκρούς ανάμεσα στους οποίους ο Ραζηκότσικας, ο Στουρνάρας , οι Τρικούπηδες, ο Παλαμάς, ο Κοκκίνης κ.ά. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να πούμε, σύμφωνα με βιβλιογραφικές αναφορές από την οικογένεια Τρικούπη βρήκαν το θάνατο από τους πρώτους που έπεσαν μαχόμενοι, ο αδερφός του Σπυρίδωνα Τρικούπη, Μάνθος, και ο θείος του Ασημάκης ενώ στη δεύτερη πολιορκία ο Κωνσταντής Τρικούπης στη μάχη της Κλείσοβας. Και μεταξύ των πολλών άλλων φιλελλήνων ξεχωρίζουμε τον Ελβετό Μάγερ που εργάστηκε, πολέμησε και πέθανε στο Μεσολόγγι.
Το Μεσολόγγι καίεται πέρα έως πέρα. Και από τη στιγμή αυτή παύει να υφίσταται ως πόλη γίνεται σύμβολο και ιδέα. Η ιδέα της ελευθερίας και το σύμβολο της καρτεροψυχίας. Και ως ιδέα διαλαλεί η φήμη και τραγουδάει η Μούσα το Μεσολόγγι στα πέρατα του κόσμου, από του Hensel μέχρι της Μartha William, από του Fouqué μέχρι του Βερανζέρου και του Ουγκώ, από του Μuller μέχρι του Gothe , από του αγνώστου λαϊκού θρηνωδού μέχρι του Σολωμού.
Το έπος του Μεσολογγίου συγκινεί την ανθρωπότητα και αποθεώνει τη δόξα του. Γίνεται ξακουστό στα πέρατα του κόσμου. Την πολιορκία του Μεσολογγίου, το θάνατο του Λόρδου Βύρωνα στην καθαγιασμένη και μαρτυρική αυτή πόλη και την ηρωική έξοδο των κατοίκων της ενέπνευσαν πλήθος έργων στην Ελλάδα και σε όλη την Ευρώπη. Συνετέθησαν ύμνοι, γράφτηκαν δράματα και μελοδράματα και χειροκροτήθηκαν από χέρια ηγεμόνων ενώ πίνακες εμπνεύστηκαν από το Μεσολόγγι. Η απογείωση της θυσίας των μεσολογγιτών καταγράφεται. Ποιήματα, δοκίμια, εκκλησιαστικά κηρύγματα, ομιλίες, τραγούδια, εμβατήρια και τόσα άλλα θέματα είδαν το φως της δημοσιότητας. Μεγάλοι ζωγράφοι, όπως ο Γάλλος Ντελακρουά, ο Βρυζάκης και πολλοί άλλοι καλλιτέχνες αποθανάτισαν σκηνές μεγαλείου από την Έξοδο ενώ ο Ουγκώ εξύμνησε τα γεγονότα του Μεσολογγίου. Όμως δεν πρέπει να λησμονούμε τον αείμνηστο Μεσολογγίτη Σπύρο Κανίνια με το εξαίρετο συγγραφικό έργο του που φέρει τον τίτλο «Η Ελευθερία» στο οποίο γράφει για τα ευρωπαϊκά, ποιητικά, πεζά και μουσικά έργα εμπνευσμένα από τις πολιορκίες και την Έξοδο του Μεσολογγίου.
Και είναι αλήθεια ότι ολόκληρος ο πολιτισμένος κόσμος θαύμασε την ελληνική παλικαριά. Άλλωστε, πολλοί φιλέλληνες συνέβαλλαν ηθικά και υλικά, το ίδιο έπραξαν και τόσοι άλλοι, όπως φιλόσοφοι, ρήτορες, ποιητές που εμπνεύστηκαν από τη φιλοπατρία των Ελλήνων και την άσβεστη φλόγα της θυσίας για να διαφυλάξουν τα ιδανικά και τις αξίες της φυλής τους. Και έγραψε ο Γκαίτε: « ‘Ο, τι διά τον άνθρωπο είναι ο νους και η καρδιά ,είναι διά την ανθρωπότητα η Ελλάδα!» και ο Γάλλος ποιητής Μιστράλ: «Αν είναι να πεθάνουμε για την Ελλάδα, θεία είναι η δάφνη, μια φορά κανείς πεθαίνει!».
Το Μεσολόγγι έγινε αφορμή να ακουσθεί έντονα υπέρ των ελληνικών δικαίων η φωνή του Palmerston στην Αγγλική Βουλή και του Chateaubriand στη Γαλλική, ενεψύχωσε τα φιλελληνικά κηρύγματα του Niebuhr και τουThiersch στη Γερμανική και έκαμε τους φοιτητές των Παρισίων να καλούν μέσα στη νύχτα στον εξώστη των ανακτόρων τον Κάρολο τον 10ον .
Το Μεσολόγγι, κατά τον ποιητή είναι φωτεινή εικόνα .Και είναι βεβαίως έτσι γιατί με το δαυλό του ο Καψάλης έλαμψε ,φώτισε και ενέπνευσε τους Φιλέλληνες. Στη λάμψη του δαυλού του Καψάλη είδαμε τις θυσίες ,τις φθορές και τον έσχατο αγώνα.
Στον αιώνιο ύπνο της τιμής και της ανδρείας του ο Μπότσαρης, ο Καψάλης, ο Ιωσήφ Ρωγών, ο Μπάιρον σιγοψιθυρίζοντας τους εμπνευσμένους στίχους του Εθνικού μας ποιητή:
«… Κι είναι αυτοί που πολεμώντας, εσκεπάσανε τη γη
Πάνου εις τ΄ άρματα βροντώντας με ελεύθερο κορμί…»
«…Η διχόνοια κατατρέχει την Ελλάδα αν νικηθεί
Με τον κόσμο που μας έχει, τ΄ όνομά σας ξαναζεί»
Και δεν μπορούμε να μη σημειώσουμε αυτό που αναφέρει σημαντική βιβλιογραφική πηγή ότι «αν η Ζάκυνθος γέννησε το Σολωμό, όμως το Μεσολόγγι εξέθρεψε και θέρμανε την Μούσα του Ποιητή του Εθνικού μας Ύμνου και των Ελευθέρων Πολιορκημένων». Και δεν μπορούμε επίσης να μην αναφέρουμε τους στίχους του Διονυσίου Σολωμού του οποίου η ψυχή συγκλονιζόταν από το άκουσμα των κανονιών που ξεσπούσαν στην αγωνιώδη κραυγή «Βάστα καημένο Μεσολόγγι, βάστα».
*Επετειακή ομιλία του κ.Πάνου Πουλή, Ομότιμου Καθηγητή Πανεπιστημίου Θράκης στη Μεγάλη Αίθουσα Τελετών του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών για την 186η Επέτειο της Εξόδου της Φρουράς του Μεσολογγίου.