Γράφει η Φωτεινή Τσιτσώνη - Καβάγια
Εκπαιδευτικός
Ένα από τα σημαντικότερα προσκυνήματα, και μάλιστα θα λέγαμε, το κυριότερο προσκυνηματικό Κέντρο της Θεοτόκου στην Κωνσταντινούπολη, υπήρξε ο ναός της Παναγιάς της Βλαχέρνας, στην ομώνυμη συνοικία των Βλαχερνών, πίσω από τα χερσαία τείχη, στο σημείο όπου συναντάται το τείχος του Ηρακλείου με το θαλάσσιο τείχος του Κερατίου Κόλπου, κοντά στο Πενταπύργιο, που ήταν ένα μεγάλο οχυρωματικό έργο, με πέντε πύργους.
Η Βλαχέρνα έγινε μια από τις πλέον ονομαστές συνοικίες της Πόλης από το ναό της Θεοτόκου, που χτίστηκε εκεί και που είχε συνδεθεί με επίσημες θρησκευτικές τελετές των ανακτόρων.
Άρχισε να χτίζεται γύρω στο δεύτερο μισό του 5ου αι. από την αυτοκράτειρα Πουλχερία, πάνω σε ερείπια αρχαίου ελληνικού ναού, για να φιλοξενεί τους αυτοκράτορες που επισκέπτονταν το Αγίασμα των Βλαχερνών που υπήρχε εκεί. Οι Κομνηνοί το ναό, τον ανοικοδόμησαν μεγαλειωδώς.
Ο ναός έγινε περίλαμπρος στα χρόνια του αυτοκράτορα Λέοντος του Α΄ (457-474). Τότε ήταν που απέκτησε μεγάλη φήμη, λόγω του Αγιάσματος. Τότε ακριβώς χτίστηκε και το παρεκκλήσι της Αγίας Σορού, όπου φυλασσόταν το Ωμοφόριο και η Τίμια Εσθήτα της Θεοτόκου.
Το Ιερό των Βλαχερνών αποτελούνταν από τρία κτήρια, την Κεντρική Εκκλησία, που αρχικά ήταν τρίκλιτη βασιλική και στη συνέχεια έγινε κτίσμα κυκλικό με νάρθηκα, το Παρεκκλήσι των λειψάνων και το Άγιο Λούσμα, που στεγαζόταν με θόλο και οι τοίχοι του ήταν διακοσμημένοι με εικόνες. Εκεί, κατέβαινε κάθε Παρασκευή με τη συνοδεία του ο αυτοκράτορας και λουζόταν.
Οι Βυζαντινοί χρονογράφοι περιγράφουν με τα πιο ζωηρά χρώματα τη μεγάλη και λαμπρή Εκκλησία, με τους πράσινους κίονες και τα χρυσοποίκιλτα κιονόκρανα.
Εκεί κοντά δέσποζε και το λαμπρό ανάκτορο των Βλαχερνών, που άρχισε να χτίζεται το 500 μ. Χ. και που φιλοξενούσε τους αυτοκράτορες, που επισκέπτονταν το Αγίασμα και το ναό.
Σιγά σιγά, λόγω του Αγιάσματος αλλά και του Αγίου Λούσματος, ο ναός απέκτησε φήμη και πολλοί αυτοκράτορες τον βοηθούσαν με δωρεές κι έτσι δεν άργησε να μετατραπεί σε μεγάλο προσκυνηματικό Κέντρο λατρείας της Υπεραγίας Θεοτόκου.
Στο συγκεκριμένο θρησκευτικό συγκρότημα υπηρετούσαν συνολικά 74 άνθρωποι (πρεσβύτεροι, διάκονοι, υποδιάκονοι, αναγνώστες, διακόνισσες, ψάλτες και θυρωροί).
Η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας της Βλαχέρνας παρίστανε τη μητέρα του Θεού ολόσωμη με τα χέρια υψωμένα, γι’ αυτό την έλεγαν και ΥΨΙΧΕΡΟΎΣΑ.
Στο στήθος της, σε μορφή εγκολπίου παριστανόταν ο Χριστός
Πολλά είναι τα θαύματα που προσάπτονται στην Υπεραγία Θεοτόκο. Η Άννα η Κομνηνή αναφέρει το θαύμα του πέπλου που ανασηκωνόταν από το πρόσωπο της Θεοτόκου, ανάλογα με τις περιστάσεις.
Το γνωστότερο όμως και σπουδαιότερο ήταν η σωτηρία της Πόλης από τους Αβάρους, το καλοκαίρι του 626 μ.Χ., που την πολιορκούσαν, ενώ ο αυτοκράτορας Ηράκλειος, με το μεγαλύτερο μέρος του στρατού, για να προστατέψει τα σύνορα του κράτους, βρισκόταν σε εκστρατεία και σε πόλεμο με τους Πέρσες, που είχαν αρπάξει τον Τίμιο Σταυρό από τους Αγίους Τόπους,
Αφύλακτη όπως ήταν η Πόλη από στρατό, δέχτηκε τότε την πολιορκία των Αβάρων, που είχαν έρθει σε συνεννόηση με το βασιλιά των Περσών, Χοσρόη, να την καταλάβουν και να αρπάξουν τους θησαυρούς της.
Ο Πατριάρχης Σέργιος, κρατώντας την εικόνα της Παναγίας, που πάντα προστάτευε την Πόλη, πραγματοποίησε την περιφορά των τειχών, τονώνοντας έτσι τους στρατιώτες.
Στην τρομερή ναυμαχία που ακολούθησε, ο στόλος των εχθρών κυριολεκτικά καταστράφηκε, η πολιορκία λύθηκε, η νίκη των Βυζαντινών υπήρξε περίλαμπρη και την απέδωσαν στην Κυρία Θεοτόκο.
Στο ναό της Παναγιάς των Βλαχερνών, τότε, συγκεντρώθηκαν οι πιστοί ακολουθώντας τον Πατριάρχη κι όλη τη νύχτα όρθιοι, ακάθιστοι, έψαλλαν ευχαριστήριους ύμνους στην Υπέρμαχο Στρατηγό, δημιουργώντας έτσι τον Ακάθιστο Ύμνο, που ψάλλεται κάθε Παρασκευή βράδυ στην Εκκλησία μας τις πέντε Εβδομάδες της Μεγάλης Τεσσαρακοστής.. Τότε όλοι οι πιστοί στέλνουν τις ευχαριστίες τους και τους χαιρετισμούς στην Υπεραγία Θεοτόκο για την Αγία Σκέπη Της και την Προστασία Της!
Στην περίοδο της Εικονομαχίας, η εικόνα της Παναγίας των Βλαχερνών, εξαφανίστηκε, προφανώς κρύφτηκε από τους εικονόφιλους χριστιανούς, για να μην πέσει στα χέρια των Εικονομάχων και την καταστρέψουν. Ξαναβρέθηκε, σύμφωνα με την παράδοση το 1030, κρυμμένη στον τοίχο του ναού κατά τις εργασίες της ανακαίνισής του από το Ρωμανό τον Αργυρό.
Σήμερα, από το μεγάλο ναό και το ανάκτορο των Βλαχερνών δεν έχει απομείνει τίποτα σχεδόν
Στη θέση του παλιού ναού, υπάρχει ένα μικρό εκκλησάκι της Παναγίας, που χτίστηκε το 1867 από μια συντεχνία γουναράδων της Πόλης. Αργότερα προστέθηκαν κι άλλα κτίσματα εκεί από το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Κατά τη διάρκεια όμως των ταραχών του Σεπτέμβρη του 1955, τα κτήρια αυτά καταστράφηκαν ολοσχερώς και ξανακτίστηκαν εκ θεμελίων από τον Πατριάρχη Αθηναγόρα τον Α΄.
Η γιορτή που γινόταν στις Βλαχέρνες για την επίσημη κατάθεση της Εσθήτος της Θεοτόκου, στις 2 Ιουλίου κάθε χρόνο, ήταν από τις πλέον επίσημες της Πόλης, σχεδόν πολιουχική και δημιούργησε πολλές αντίστοιχες γιορτές στη γύρω επικράτεια της Θράκης, της Μ.Ασίας και ιδιαίτερα στον Ελλαδικό χώρο, με τη δημιουργία των Δεσποτάτων της Ηπείρου και του Μυστρά, στις μεσαιωνικές μονές της Άρτας, της Ηλείας, της Αρκαδίας, και πολλές εκκλησίες στην Ήπειρο, στα Επτάνησα, στην Πελοπόννησο, στο Αιγαίο.
Στις μέρες μας, κάθε χρόνο, στους Α΄ Χαιρετισμούς γίνεται στις Βλαχέρνες πρωινή Θεία Λειτουργία και στις 2 Ιουλίου, γίνεται πανηγύρι και περιφορά της Αγίας Εικόνας της Υπεραγίας Θεοτόκου.
Στη χώρα μας υπάρχουν πολλά προσκυνήματα και ιεροί ναοί, που τιμώνται στο όνομα της Παναγιάς της Βλαχέρνας, που γιορτάζουν και πανηγυρίζουν αυτή τη μέρα, όπως στο Κερατσίνι, στην Αμφιάλη, στο Μαρούσι, στην Παλλήνη της Αττικής, στην Ηλεία, στην Κέρκυρα (απέναντι από το Ποντικονήσι) και αλλού.
ΤΑ ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΑ ΤΗΣ ΓΙΟΡΤΗΣ
Ο Ιούλιος για τους αγρότες ήταν ο μήνας του αλωνίσματος, γι’ αυτό και η ονομασία του Αλωνάρης και Αλωνιστής.
Όλη η ζωή του χωριού παλιά αυτόν το μήνα ήταν στ΄άλώνια, όπου γινόταν το αλώνισμα των σιτηρών κι εκεί όπου και σήμερα δεν έφτασε η αλωνιστική μηχανή, εξακολουθεί αυτό να γίνεται με τα άλογα και με τα βόδια.
Η ημέρα της Παναγίας της Βλαχέρνας, επειδή πέφτει μέσα στην περίοδο του θερισμού και του αλωνίσματος είναι από τις πιο σεβαστές για τους αγρότες.
Ο λαός την Παναγία αυτή τη μέρα την ονομάζει Αγιαβλαχέρνα, Καψαλωνού, Καψοδεματούσα, Καψοχεροβολού, γιατί, σύμφωνα με την παράδοση έκαψε τις θημωνιές εκείνων που δούλευαν στ’ αλώνια ανήμερα της γιορτής της! Την ονομάζει και Βουλιάχτρα, γιατί, η παράδοση πάλι αναφέρει πως βούλιαξαν κι αλώνια μαζί με τ’ άλογα και τους αλωνιστάδες, που κατάλυσαν τη γιορτή της!
Μια παράδοση από την Ηλεία αναφέρει πως σ’ ένα χωριό, τη μέρα της Παναγίας θέρισαν, επειδή στάθηκε ανάγκη κι έφεραν τα δεμάτια στ’ αλώνια για ν’ αλωνίσουν. Τη νύχτα όμως έπιασε φωτιά και κάηκαν τα δεμάτια.
Οι άνθρωποι απέδωσαν τη φωτιά σε θαύμα της Παναγίας και γι’ αυτό την ονόμασαν Καψοδεματούσα!