Ο βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ Γ. Βαρεμένος πήγε στα Τίρανα ως παρατηρητής του ΟΑΣΕ και επιχειρεί να ερμηνεύσει το αποτέλεσμα των εκλογών
Στις πρώτες μέρες που βρεθήκαμε στην Αλβανία, φάνηκε ότι αυτή τη φορά οι εκλογές δεν θα είναι και τόσο «αλβανικές». Μόνο κάποιες βολές από καλάσνικωφ ακούστηκαν για πρώτη φορά μαζί με τα βεγγαλικά το βράδυ της Πέμπτης στη συγκέντρωση του Έντι Ράμα.
Την παρακολούθησα. Πολύς κόσμος, ήπια παρουσία, αρκετά ώριμες αντιδράσεις. Ο Ράμα, πιο διανοούμενος σε σχέση με τον Μπερίσα, στεκόταν στο κέντρο της συγκέντρωσης με το μικρόφωνο στο χέρι και απηύθυνε ρητορικές ερωτήσεις. Το καταλάβαινα από το ύφος του και όχι από τις γνώσεις μου στην αλβανική. Προσπαθούσε να γίνει περισσότερο προσιτός στον κόσμο και να καλύψει το χάντικαπ που του χρέωναν ως τώρα απέναντι στον Μπερίσα. Έναν τραχύ βόρειο πολιτικό, που ήξερε να επικοινωνεί στη γλώσσα των λαϊκών στρωμάτων.
Και τώρα διαβάστε κάτι που πρέπει να σας κάνει εντύπωση. Σ’ αυτές τις εκλογές, τον Ράμα συμβούλευε ειδικός που έστειλε ο Μπλαιρ, και τον Μπερίσα ένας γκουρού της επικοινωνίας από το επιτελείο του Κλίντον. Ειρήσθω εν παρόδω ότι στα Τίρανα, που αργά αλλά σταθερά αλλάζουν όψη, υπάρχουν δρόμοι αφιερωμένοι στον Κλίντον, όσο και λεωφόρος αφιερωμένη στον Μπους τον δεύτερο (και χειρότερο).
Εκτός από τις επικοινωνιακές συμβουλές ήρθαν απ’ έξω και σαφείς προτροπές, αν όχι εντολές. Να ρίξουν τους τόνους της αντιπαράθεσης, ακόμη και της εθνικιστικής ρητορικής, προκειμένου να μην δυσκολέψουν την πορεία προς την Ευρώπη. Συμμορφώθηκαν σε σημαντικό βαθμό, χωρίς όμως να αναιρέσουν και τους εαυτούς τους. Ο Ράμα, σε περίπτωση που έχανε, ήταν έτοιμος να μην αποδεχθεί το αποτέλεσμα. Δεν βγήκε, όμως, να το δηλώσει πανηγυρικά. Ο Μπερίσα έλεγε ότι θα το αποδεχθεί, με επίγνωση του γεγονότος ότι αυτός κρατούσε την κουτάλα σε πιθανό μαγείρεμα.
Τώρα, τι σημαίνουν αλβανικές εκλογές στο πεδίο αυτό; Ένα όργιο εξαγοράς ψήφων, με ποσά μικρά, αντίστοιχα της φτώχειας που μαστίζει μεγάλο μέρος του πληθυσμού. Πιέσεις αφόρητες σε δημόσιους υπαλλήλους, να παραδίδουν καταλόγους συγγενών τους ψηφοφόρων, τους οποίους θα έπαιρναν και τηλέφωνο, λέει, για να διαπιστώσουν αν ο μπατζανάκης (ή άλλου βαθμού συγγενής ) έλεγε την αλήθεια.
Αυτά στο ημίφως. Χρειαζόταν, δηλαδή, ένα σχετικό ρεπορτάζ για να το μάθεις. Από εκεί και πέρα να αναφέρω κάτι που ίσως εξηγεί το γεγονός ότι φύσηξε αέρας κατά του Μπερίσα. Στην αλβανική πολιτική ζωή μετά τον Χόντζα (ο οποίος στις εκλογές άνοιγε τις κάλπες στις 5 το πρωί και τις έκλεινε στις 9 για να μην ταλαιπωρείται ο κόσμος μέσα στον ήλιο ή τη βροχή προκειμένου να δώσει ένα μετριοπαθές 96% υπέρ του ηγέτη) επικρατούν τις τελευταίες δύο δεκαετίες τα ίδια πρόσωπα. Τα βαρέθηκε κι ο θεός, αυτά τα πρόσωπα και τις μεθόδους τους, οι οποίες μερικές φορές προσιδιάζουν σε αυτές της μαφίας. Χωρίς δυσκολία πηδάνε από το ένα κόμμα στο άλλο, με τα αντίστοιχα πολιτικά ή άλλα ανταλλάγματα.
Το Δημοκρατικό Κόμμα ο Μπερίσα το ποδηγετούσε με τον κλασικό συντηρητικό -αυταρχικό τρόπο. Στο Σοσιαλιστικό Κόμμα γίνεται ένας διάλογος, αλλά και στα δύο κόμματα οι αρχηγοί ξεχωρίζουν την ώρα της εκλογικής κρίσης την ήρα από το σιτάρι με το όπλο της λίστας, το οποίο, χωρίς αμφιβολία, ξέρουν να χειρίζονται καλά.
Οι αντιπαραθέσεις είναι έντονες και παίρνουν τον χαρακτήρα προσωπικής βεντέτας. Η προεκλογική διαφήμιση, αρνητική. Ο Μπερίσα προωθούσε το προφίλ του ηγέτη των έργων, εγκαινιάζοντας δρόμους με το κλασικό ελληνικό στυλ και υποσχόμενος νέα έργα, υδροηλεκτρικά και άλλα, με θέσεις εργασίας. Ο Ράμα είχε πρώτο το θέμα την εγκληματικότητα και μετά την ανεργία και τα προβλήματα της οικονομίας. Και το σποτάκι κατέληγε: Ο Μπερίσα ένα δρόμο γνωρίζει, αυτόν της καταστροφής!
Στην Αλβανία υπάρχουν ίσα με τρείς δεκάδες εθνικά και τοπικά τηλεοπτικά κανάλια, άλλες τόσες εφημερίδες και, φυσικά, τα social media. Ρώτησα σε συνέντευξη Τύπου έναν απολυμένο δημοσιογράφο, ποιοι κατέχουν αυτά τα μέσα. Ως προς την προέλευση των χρημάτων, είπε, αυτό είναι ένα ερωτηματικό. Οι ιδιοκτήτες τους είναι επιχειρηματίες, κατασκευαστές και κάποιοι που έχουν ως αντικείμενο τα μέσα. Τελικώς, όπως διαπιστώνετε, οι κατασκευαστές ειδικεύονται και εκεί στην κατασκευή καναλιών…
Την ημέρα των εκλογών επισκεφθήκαμε καταυλισμούς τσιγγάνων και εκλογικά τμήματα σε χωριά, που στεγάζονταν σε σχολεία, σε δύο περιπτώσεις όμως και σε αποθήκες. Δρόμος αδιάβατος με χαμηλό αυτοκίνητο, οπότε συνεχίσαμε με τα πόδια, εφορευτικές επιτροπές κυρίως από άντρες. Η Αλβανία, σε αντίθεση με άλλες πρώην «σοσιαλιστικές χώρες», είναι ανδροκρατούμενη κοινωνία. Κάποια στιγμή, σε κάποια μέρη, τα αίματα άναψαν με μοιραία κατάληξη ένα νεκρό και κάποιους τραυματίες. Θλιβερό γεγονός, που δεν αίρει όμως τη διαπίστωση ότι αυτές οι εκλογές ήταν οι πιο ομαλές (σε σύγκριση με το παρελθόν). Γεγονός στο οποίο ορισμένοι παρατηρητές δίνουν ιστορικές διαστάσεις και επικαλούνται ενισχυτικά ότι, για πρώτη φορά, ο ηττημένος αναγνωρίζει την ήττα του.
Η νίκη του συνασπισμού του Σοσιαλιστικού Κόμματος ήταν εντυπωσιακή, σχεδόν σαρωτική. Μεγάλο ρόλο έπαιξε η εκτόξευση του Μέτα (από 4 σε 17 έδρες). Ένας «κεντροαριστερός» πολιτικός, με αμφιλεγόμενες πλευρές ως προς την σχέση του με τη διαφθορά, ο οποίος παρουσίασε ένα μετριοπαθές πρόγραμμα απευθυνόμενος στον μέσο πολίτη χωρίς ρητορικές εξάρσεις. Σημαντική η συμβολή του μειονοτικού ΚΕΑΔ, που εξέλεξε δύο βουλευτές, ενώ άλλοι 9 (οι 7 του Σοσιαλιστικού Συνασπισμού) εκλέχθηκαν σε διάφορα ψηφοδέλτια.
Εντυπωσιακό γεγονός ο καταποντισμός της Ερυθρόμαυρης Συμμαχίας των ακραίων εθνικιστών, που έγλειψαν τον πυθμένα του 1%. Αντίθετα, οι Τσάμηδες σημείωσαν σημαντική άνοδο (από 2 σε 5 βουλευτές, ο ένας εκ των οποίων εκλέχθηκε με το κόμμα του Μπερίσα). Γεγονός που δεν πέρασε απαρατήρητο, καθώς το Τσάμικο αναμένεται να εξελιχθεί σε μεγάλο αγκάθι των ελληνοαλβανικών σχέσεων τα επόμενα χρόνια.
Ο Ράμα και οι ελληνοαλβανικές σχέσεις
Ο Ράμα -απόφοιτος της Σχολής Καλών Τεχνών με εφτάχρονη προϊστορία στο Παρίσι- διαθέτει ένα σύνθετο πορτραίτο, το οποίο, απ’ όποια πλευρά και να το βλέπεις, έχει καμιά φορά και διαφορετική ερμηνεία.
Η ελληνική πλευρά βγήκε από τη νιρβάνα της, όταν ο Ράμα ήταν αυτός που αμφισβήτησε τη συμφωνία για την ΑΟΖ. Ο ίδιος υποστηρίζει ότι το έκανε για να απεμπλέξει το θέμα από τις πολιτικές αντιπαραθέσεις και να το στείλει στην «αντικειμενικότητα» των δικαστηρίων. Είναι γεγονός ότι ο νέος πρωθυπουργός δεν έχει ποντάρει στην εθνικιστική ρητορική και κατήγγειλε τον Μπερίσα όταν προσπάθησε να το κάνει. Η συνέπεια του σ’ αυτό αναμένεται να αποδειχθεί στην πράξη.
Η Αλβανία μπορεί να είναι μικρή, αλλά οι σχέσεις της με την Ελλάδα έχουν μεγάλη σημασία, γεγονός που ουδέποτε το συνέλαβαν ηγέτες τύπου Σαμαρά. Ο κάτοχος του success story έχει ιστορική ευθύνη για το κατόρθωμα (διότι περί κατορθώματος πρόκειται) να μετατρέψουμε τα Σκόπια σε μεγάλο αντίπαλο και ελπίζουμε να συμβεί το ίδιο και με την Αλβανία…
Πηγαίνοντας από τμήμα σε τμήμα, διαπιστώνει κανείς τα αυθόρμητα φιλελληνικά αισθήματα σημαντικού τμήματος του πληθυσμού. Το κλίμα αυτό, δυστυχώς δεν αντανακλάται στα αλβανικά μέσα ενημέρωσης. Χρειάζεται δουλειά και όχι αδιαφορία, που πηγάζει από τη δύναμη της αδράνειας, για να μην περιπέσουμε σ’ έναν τσάμικο χορό, που μπορεί να αποδειχθεί πυρίχειος. Χρειάζεται μια άλλη εξωτερική πολιτική, με λογισμό αλλά και δημιουργικότητα. Αυτό, ίσως, είναι αντικείμενο ενός άλλου σημειώματος.