Γράφει η ΕΙΡΗΝΗ ΣΩΤΗΡΙΟΥ
Δημοσιογράφος, Διοικητικό Στέλεχος, Διεθνολόγος, Μεταπτυχιακό δίπλωμα
σε Διεθνείς Σχέσεις & Στρατηγικές Σπουδές, Υποψήφια Διδάκτωρ Διεθνών Σχέσεων,
Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου, Σχολή Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών, Τμήμα
Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σχέσεων
«Και δια γυναικός πηγάζει τα
κρείττω» (από την γυναίκα πηγάζουν τα καλύτερα), εννοώντας την Παναγία,
σημείωσε η Κασσιανή, διαφωνώντας με τον αυτοκράτορα Θεόφιλο, όταν αυτός της
ανέφερε ότι «εκ γυναικός ερρύη τα φαύλα» (από την γυναίκα προέρχονται όλα τα
δεινά), υπονοώντας την Εύα. Ασφαλώς, δεν υπήρξε διπλωματική η διαφωνία της
Κασσιανής, καθώς της στοίχισε την θέση της ως σύζυγος του αυτοκράτορα. Ωστόσο,
η φράση της έχει σημαδέψει την ιστορία σαν μια πολιτική θέση που έδωσε στην
γυναίκα το έναυσμα να διεκδικήσει με σοβαρότητα και ήθος αυτό που της αναλογεί.
Άλλωστε, η πορεία της γυναίκας
προς την χειραφέτηση δεν υπήρξε ευθύγραμμη και ομαλή, καθώς η θέση της μέχρι το
19ο αιώνα ήταν υποδεέστερη του άνδρα. Κύρια αποστολή της στις πατριαρχικές
κοινωνίες ήταν η τεκνοποιία και η φροντίδα της οικίας και των νεώτερων μελών
της οικογένειας, χωρίς αστικά, κοινωνικά και πολιτικά δικαιώματα, υποταγμένη
ολοκληρωτικά στον άνδρα αφέντη. Αποτελούσε περισσότερο σεξουαλικό αντικείμενο
και εμπόρευμα, παρά μια αυθύπαρκτη οντότητα, άξια σεβασμού. Ο Χριστιανισμός
επιχείρησε να βελτιώσει την θέση της, ενώ στο Μεσαίωνα, η γυναίκα παραμένει στο
περιθώριο της κοινωνικής ζωής και θεωρείται για τον άνδρα η ενσάρκωση της
αμαρτίας.
Κατά τη Γαλλική Επανάσταση,
τέθηκε μια «σύγχρονη προσέγγιση» στο θέμα της γυναικείας χειραφέτησης. Οι
επαναστάτες συγγραφείς αναγνωρίζοντας τη γυναίκα ως αναπόσπαστο και αυτόνομο
μέρος της κοινωνίας, διεκδίκησαν γι’ αυτή όλα τα αστικά και πολιτικά
δικαιώματα, με το «Τετράδιο των παραπόνων των γυναικών» (1789).
Η ιδέα του φεμινισμού άρχισε να
βρίσκει έδαφος και στην Αγγλία, μετά την Γαλλική Επανάσταση. Μάλιστα, η
Ούλστενκραφτ έγραψε το 1972 το βιβλίο «Διεκδίκηση των δικαιωμάτων της
γυναίκας». Οι ιδέες από τις οποίες εμπνεόταν η Ούλστενκραφτ διαδόθηκαν κατά το
μισό του 19ου αι. από τον Τζον Σούαρτ Μιλ, ο οποίος στο σύγγραμμα του «Η
υποδούλωση των γυναικών» απαιτούσε πρακτική εξίσωση : ισότητα στις αμοιβές,
είσοδο σε όλα τα επαγγέλματα, νομική και πολιτική ισότητα. Πρόκειται για τον
πρώτο Άγγλο βουλευτή, ο οποίος παρουσίασε στο Κοινοβούλιο υπόμνημα για να
αναγνωριστεί το δικαίωμα ψήφου στις γυναίκες, που από τότε αποτελούσε πάγια
διεκδίκηση του φεμινιστικού κινήματος. Το 1903, η Εμμελίν Πάνκχερστ ίδρυσε την
«Πολιτική και Κοινωνική Ένωση Γυναικών», της οποίας τα μέλη ονομάστηκαν
σουφραζέτες (από τη γαλλική-λατινογενή λέξη suffrage, που σημαίνει ψήφος) και
υιοθέτησε ένα νέο σύστημα στην ιστορία του διεθνούς φεμινισμού : την πάλη. Μετά
από πολλές αναταραχές, εμπρησμούς δημοσίων κτιρίων και φυλακίσεις, οι Αγγλίδες
κατόρθωσαν να αποκτήσουν το δικαίωμα ψήφου, το 1918.
Στην Αμερική, το κίνημα για την
χειραφέτηση των γυναικών άρχισε το 1848 και στα πρώτα του βήματα συντονίστηκε
με εκείνο για την απελευθέρωση των νέγρων.
Στην πατρίδα μας, το φεμινιστικό
κίνημα εμφανίστηκε το 1868-1870, με τους αγώνες των γυναικών Καλιρρόης
Κεχαγιά-Παρέν και Αιμιλία Κτενά. Σημαντικοί σταθμοί στην προσπάθεια αυτή είναι
το έτος 1893 και 1894, όπου γράφτηκαν στο Πανεπιστήμιο και Πολυτεχνείο της
Αθήνας οι πρώτες φοιτήτριες και το 1912, που ψηφίστηκε ο νόμος «Περί εργασίας
γυναικών και ανηλίκων», με το οποίο επιτράπηκε στις γυναίκες να μπορούν να
αποκτήσουν την ιδιότητα του δημοσίου υπαλλήλου. Επιπλέον, το 1930 άσκησαν το
δικαίωμα ψήφου στις δημοτικές εκλογές της Θεσσαλονίκης. Το 1952, με το νόμο
2159 απέκτησαν οι γυναίκες δικαίωμα ψήφου τόσο στις δημοτικές, όσο και στις
βουλευτικές εκλογές. Μάλιστα, το 1953 εκλέχθηκε η πρώτη Ελληνίδα βουλευτής,
Μαρία Σκούρα και το 1956 διορίστηκε η πρώτη Ελληνίδα υπουργός, Λίνα Π.
Τσαλδάρη. Το Σύνταγμα 1975/1986 κατοχυρώνει την ισότητα ανδρών και γυναικών. To
1982, η Ελλάδα υπογράφει τη Διεθνή Σύμβαση για την Ισότητα των Φύλων και το
1983 με το ν.1329 αλλάζει το οικογενειακό δίκαιο και προσαρμόζεται στην αρχή
της ισότητας των δύο φύλων.
Εν τω μεταξύ, το 1910 στην
Κοπεγχάγη καθιερώθηκε η 8η Μαρτίου ως Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας. Το 1857,
την ίδια ημερομηνία στη Νέα Υόρκη οι εργαζόμενες γυναίκες ντυμένες στα άσπρα
κάνουν απεργία, με αίτημα την ίση αμοιβή με τους άνδρες. Η συγκέντρωση πνίγηκε
στο αίμα, αλλά ο δρόμος για ίσα δικαιώματα των δύο φύλων είχε μόλις ανοίξει.
Επιπλέον, σε παγκόσμιο επίπεδο, το 1945, με την ίδρυση του Οργανισμού Ηνωμένων
Εθνών διακηρύχθηκε στο Καταστατικό του, όπως και στην Οικουμενική Διακήρυξη Δικαιωμάτων
του Ανθρώπου το 1948, η ισότητα των δύο φύλων.
Η εισαγωγή στην εκπαίδευση των
γυναικών, το δικαίωμα του εκλέγειν και του εκλέγεσθαι, η παραβίαση του άβατου
παραδοσιακά ανδρικών επαγγελμάτων είναι τα πρώτα θετικά δείγματα του αγώνα για
την χειραφέτηση των γυναικών. Ωστόσο, το αίτημα για προώθηση της ουσιαστικής
ισότητας μεταξύ ανδρών- γυναικών, εκτός από την τυπική, μέσω του νομοθετικού
πλαισίου εξακολουθεί να αποτελεί πρόκληση. Έτσι, απαιτείται ίση συμμετοχή και
εκπροσώπηση σε πολιτικό, οικονομικό και κοινωνικό τομέα, εφαρμογή κοινωνικών
δικαιωμάτων και κυρίως αλλαγή στερεοτύπων για τις επερχόμενες γενιές.
Η προσπάθεια αυτή «για το μισό
του ουρανού», που φωτίζει όλον τον κόσμο αξίζει να συντελεστεί, γιατί «Ου μεν
γαρ τι γυναικός άμεινον αγαθής» (Τίποτα δεν είναι ωραιότερο από την καλή
γυναίκα), όπως ανέφερε ο Ησίοδος. Από την πλευρά του, ο Μένανδρος επισήμανε ότι
«Γυνή δικαία του βίου σωτηρία» (Η δίκαια γυναίκα είναι σωτηρία της ζωής) και
ότι «Ταμιείον αρετής έστιν η σώφρων γυνή» (Θησαυροφυλάκιο αρετής είναι η
μυαλωμένη γυναίκα). «Αν θέλουμε να έχουμε ήρωες, πολιτικούς και φιλοσόφους,
πρέπει να αποκτήσουμε μορφωμένες γυναίκες» υπογράμμισε ο Άνταμς και ο Στάελ
επισήμανε ότι «ο στολισμός μιας κοινωνίας εξαρτάται από την πρόοδο των γυναικών
της». Μάλιστα, ο Βολταίρος ανέφερε ότι «οι γυναίκες δε δημιούργησαν μεγάλα
έργα, αλλά εγέννησαν τους μεγάλους άνδρες».
Επιπλέον, κοινός τόπος αναφοράς
αποτελεί ότι η Εύα δημιουργήθηκε από το πλευρό του Αδάμ, όπως σημειώνεται στο
Κεφάλαιο της Γένεσις στην Παλαιά Διαθήκη. Ο συμβολισμός της δημιουργίας από τον
Θεό υπήρξε προφανής, καθώς υποδηλώνει ότι «η γυναίκα δεν ήταν ούτε ανώτερη,
ούτε κατώτερη από τον άνδρα». Άλλωστε, τα δύο φύλα είναι συνοδοιπόροι στο
μονοπάτι της ζωής και έτσι επιβάλλεται να λειτουργούν στην καθημερινότητα τους.