Γράφει η Ειρήνη Σωτηρίου
Δημοσιογράφος, Διοικητικό Στέλεχος, Διεθνολόγος
Μεταπτυχιακό δίπλωμα σε Διεθνείς Σχέσεις και Στρατηγικές Σπουδές
Ο Χριστιανισμός γιορτάζει το πέρασμα του Θεανθρώπου από τη γήινη ζωή, το μαρτυρικό θάνατο και την ένδοξη Ανάστασή Του με την εορτή του Πάσχα. Η Λαμπρή, η οποία αποτελεί την μεγαλύτερη γιορτή της Χριστιανοσύνης, συμβολίζει το ξεκίνημα μιας νέας ζωής.
Η λέξη Πάσχα παραπέμπει στην εβραϊκή λέξη «Pesach», που σημαίνει «πέρασμα» και πιο συγκεκριμένα στη «δραματική εκδίωξη» και απελευθέρωση των Ιουδαίων από τους Αιγυπτίους. Το Πεσάχ γιορταζόταν από 14 έως 21 του μηνός Νισάν, στις αρχές της Άνοιξης και περιλάμβανε το έθιμο του θυσιαζόμενου αμνού, με το αίμα του οποίου έβαφαν την είσοδο του σπιτιού τους κατ’ αναπαράσταση της νύκτας της εξόδου από την Αίγυπτο. Επίσης, στο πασχαλινό δείπνο υπήρχαν πικρά χόρτα σε ανάμνηση της πικρίας από την δουλεία στην Αίγυπτο, οίνος, αλλά και άζυμος άρτος σε υπενθύμιση της βιαστικής αναχωρήσεως από την χώρα αυτή. Ωστόσο, σύμφωνα με μια δεύτερη εκδοχή, η λέξη Πάσχα προέρχεται από το ελληνικό ρήμα πάσχειν προς τιμή των Παθών του Ιησού Χριστού.
Η εορτή του Πάσχα είναι κινητή. Η ακριβής ημερομηνία εορτασμού στον Χριστιανικό κόσμο με απόφαση της Α’ Οικουμενικής Συνόδου, το 325 μ.Χ ορίστηκε να είναι η πρώτη Κυριακή μετά από την Πανσέληνο της εαρινής Ισημερίας (21 Μαρτίου) και μετά το εβραϊκό Πάσχα για να τηρείται η σειρά των γεγονότων.
Η «συμμετοχή» των πιστών στο θείο δράμα με την παρακολούθηση των Παθών του Χριστού υλοποιείται μέσα σε ατμόσφαιρα θρησκευτικής ευλάβειας στις εκκλησιές μας. Μάλιστα, η λύτρωση των Χριστιανών, που επέρχεται με την Ανάσταση του Κυρίου θυμίζει κάθαρση σε αρχαία τραγωδία. Οι συμβολισμοί και το νόημα αυτών των άγιων ημερών χρωματίζονται από μια σειρά εθίμων και παραδόσεων, που ζωντανεύουν στη μεγαλύτερη και πλουσιότερη σε λαογραφικές εκδηλώσεις γιορτή της Χριστιανοσύνης, της Άνοιξης και της ζωής.
Οι πιο σημαντικοί σταθμοί της διαδρομής αυτής είναι οι ακόλουθοι: Την Μεγάλη Πέμπτη, η κατάνυξη και ο πόνος των Χριστιανών κορυφώνονται. «Σήμερον κρεμάται επί ξύλου ό έν ύδασι τήν γήν κρεμάσας» (Κρεμιέται σήμερα στο ξύλο, Εκείνος που κρέμασε τη γη στα νέφη των υδάτων). Εν τω μεταξύ, το πρωινό της Μεγάλης Πέμπτης ή Κοκκινοπέφτης στα σπίτια των πιστών ολοκληρώνονται και οι προετοιμασίες για τον εορτασμό του Πάσχα με το βάψιμο των αυγών και την δημιουργία πασχαλινών κουλουριών ή τσουρεκιών. Οι Χριστιανοί από τα πρώτα ακόμα χριστιανικά χρόνια βάφουν κόκκινα αυγά, τιμώντας την θυσία του Χριστού μας. Μάλιστα, συμβολίζουν το αίμα Του, που έσταξε, όταν Τον λόγχισε ο Ρωμαίος στρατιώτης, ενώ βρισκόταν στον Σταυρό του μαρτυρίου. Σύμφωνα, με τον Κοραή, τα κόκκινα αυγά συμβολίζουν το αίμα των προβάτων, με το οποίο οι Ιουδαίοι έβαψαν τις οικίες τους για να αποφύγουν την «υπό εξολοθρευτικού Αγγέλου φθοράν». Μια άλλη εκδοχή επισημαίνει ότι όταν είχε αναστηθεί ο Χριστός, μια γυναίκα περπατούσε στον δρόμο, κρατώντας ένα καλάθι με αυγά. Τότε κάποιοι περαστικοί την ενημέρωσαν για την Ανάσταση του Θεανθρώπου και εκείνη τους απάντησε ότι αν είναι αλήθεια τα λεγόμενα τους, τα αυγά να αποκτήσουν κόκκινο χρώμα για να πειστεί, το οποίο συνέβη.
Επιπλέον, στα βυζαντινά χρόνια έχει την αφετηρία της η κατασκευή κουλουριών, που στο κέντρο τους είχαν ένα κόκκινο αυγό. Το έθιμο αυτό διατηρήθηκε και εξελίχθηκε στα σημερινά πασχαλινά τσουρέκια με το κόκκινο αυγό στην μέση, που ζυμώνονται για το καλό και οι αγρότες «παραχωρούν» κομμάτια τους και τσόφλια αυγών στα χωράφια τους για καλή σοδειά.
Την Μεγάλη Παρασκευή, οι Χριστιανοί όλου του κόσμου ζουν την κορύφωση του θείου δράματος με την Αποκαθήλωση από το Σταυρό και την Ταφή του Χριστού. Ο στολισμός του Επιταφίου με άνθη γίνεται από κορίτσια και γυναίκες και το βράδυ της ίδιας ημέρας τελείται η περιφορά του Επιταφίου. «Η ζωή έν τάφω, κατετέθης, Χριστέ και αγγέλων στρατιαί εξεπλήττοντο, συγκατάβασιν δοξάζουσαι την σήν» (Σένα, Χριστέ, που είσαι η ζωή, σ’ αποθέσανε στον τάφο και οι στρατιές των αγγέλων παραξενεύονταν και δόξαζαν την μεγάλη σου ταπείνωση). Οι καμπάνες των εκκλησιών χτυπούν πένθιμα όλη την διάρκεια της ημέρας. «Αί γενεαί πάσαι ύμνον τη ταφή σου προσφέρουσι Χριστέ μου» (Χριστέ μου, όλες οι γενιές υμνούν την ταφή Σου). Αριστουργηματικός είναι ο επιτάφιος θρήνος και πλούσιος σε λυρισμό και μελωδικότητα, όπως ανάγλυφα αναπαριστάται στην φράση της Παναγιάς προς τον Ιησού «Ω γλυκύ μου ‘Εαρ, γλυκύτατον μου Τέκνον, πού έδυ σου το κάλλος» ; Ω Άνοιξη γλυκιά μου, γλυκύτατο παιδί μου, που εχάθη η ομορφιά σου;
Η νηστεία της ημέρας είναι αυστηρότατη και απαγορεύει ακόμη και το λάδι. Πολλοί πιστοί συνηθίζουν να πίνουν την ημέρα αυτή λίγο ξύδι με στάχτη σε ανάμνηση αυτού, που έδωσαν στον Ιησού, όταν ζήτησε νερό τις τελευταίες στιγμές της επίγειας ζωής Του. Το έθιμο απαγορεύει κάθε εργασία την ημέρα αυτή.
Το Μεγάλο Σάββατο είναι αφιερωμένο από την Εκκλησία μας στην κάθοδο του Ιησού στον Άδη. Το πρωινό της ημέρας αυτής τελείται η θεία λειτουργία της πρώτης Αναστάσεως. Στα Ιεροσόλυμα, η τελετή της Αφής του Αγίου Φωτός και της Ανάστασης του Κυρίου λαμβάνει χώρα το μεσημέρι του Μεγάλου Σαββάτου.
Το θαύμα του Αγίου Φωτός επαναλαμβάνεται κάθε χρόνο στον Πανάγιο Τάφο του Ναού της Αναστάσεως. Τα πρώτα τριάντα τρία λεπτά, όποιος αγγίζει το Άγιο Φως δεν καίγεται.
Ο Έξαρχος του Παναγίου Τάφου στην Ελλάδα με συνοδεία πολιτικών φέρνει το Άγιο Φως από τα Ιεροσόλυμα στην Ελλάδα με έκτακτη πτήση της Ολυμπιακής και αφού αποδοθούν τιμές από μικτό λόχο στρατού, ναυτικού και αεροπορίας παρουσία μπάντας των ενόπλων δυνάμεων οδηγούνται στο Ναό της Εξαρχίας του Παναγίου Τάφου στην Πλάκα για να μεταφερθεί από εκεί σ’ όλες τις Μητροπόλεις της Ελλάδος. Το Μεγάλο Σάββατο ολοκληρώνονται οι τελευταίες εργασίες για το γιορτινό τραπέζι, καθώς είναι και η τελευταία ευκαιρία για βάψιμο αυγών ή την δημιουργία κουλουριών για την νοικοκυρά. Επίσης, ο σπιτονοικοκύρης σφάζει το θρεφτάρι, που είναι άσπρο και αρσενικό, τον «λαμπριώτη» ή τον «πασκάτη» αμνό και καθαρίζει τα σπλάχνα, τ’ άντερα για την μαγειρίτσα, τον πατσά και το κοκορέτσι, ενώ η γυναίκα θα επιδοθεί στην κατασκευή των παραδοσιακών εδεσμάτων για το βράδυ της Αναστάσεως.
Η θεία λειτουργία γίνεται το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου. Κατά την διάρκεια της, σβήνουν τα φώτα της εκκλησίας και ο ιερέας προβάλλει στην Ωραία Πύλη, κρατώντας σε κάθε χέρι από μια δεσμίδα τριάντα τριών κεριών με το Άγιο Φως και ψάλλοντας το «Δεύτε λάβετε Φως…». Η συνέχεια εξελίσσεται στον περίβολο της εκκλησίας με την ανάγνωση του Ευαγγελίου της Αναστάσεως και το «Χριστός Ανέστη έκ νεκρών, θανάτω θάνατον πατήσας και τοίς έν τοίς μνήμασι ζωήν χαρισάμενος» (Ο Χριστός αναστήθηκε από τους νεκρούς, αφού με το θάνατο του νίκησε το θάνατο και χάρισε τη ζωή στους νεκρούς που ήταν στα μνήματα). Οι πιστοί μεταφέρουν το Άγιο Φως στις οικίες τους, φυλάσσοντας το για σαράντα ημέρες άσβεστο, αφού προηγουμένως έχουν σταυρώσει το ανώφλι της εξώπορτας τρεις φορές για καλή τύχη. Εξάλλου, η πασχαλινή λαμπάδα συμβολίζει το Αληθινό Φως, που σκόρπισε με το κήρυγμα του ο Ιησούς Χριστός και την βιωματική πεποίθηση μας ότι στο σκοτάδι της ανθρώπινης κατάστασης υπάρχει ένα μόνο φως, ότι στην σκιά του θανάτου, υπάρχει μια πραγματικότητα, η οποία κομίζει ειρήνη και χαρά, που δεν είναι άλλη από εκείνη του Θεανθρώπου. Γι’ αυτό, άλλωστε, το λόγο ακολουθούμε σε μορφή λιτανείας τη θεία λειτουργία και ψάλλοντας πορευόμαστε προς το Ναό για να συναντήσουμε τον Χριστό την στιγμή της Αναστάσεως. Επίσης, τα κεριά θεωρείται ότι έχουν θαυματουργή δύναμη.
Εν τω μεταξύ, το τσούγκρισμα των πασχαλινών αυγών με το «Χριστός Ανέστη» και τον «αντίλογο»- επιβεβαίωση στην ουσία «Αληθώς ο Κύριος» αναπαριστά την Ανάσταση του Χριστού, καθώς το αυγό συμβολίζει τη ζωή και τη δημιουργία που εμπερικλείει. Όταν το κέλυφος του αυγού σπάσει με το τσούγκρισμα γεννιέται μια ζωή, έτσι και το πασχαλινό αυγό συμβολίζει το σπάσιμο του τάφου του Θεανθρώπου, την Ανάσταση Του και το ξεκίνημα μιας νέας ζωής, όπως το συναισθάνονται οι Χριστιανοί.
Το πασχαλιάτικο έθιμο του οβελία μεταβιβάστηκε στο Χριστιανισμό από τους Ιουδαίους. Εν τω μεταξύ, τη θυσία ζώων και την προσφορά τους στους Θεούς βρίσκουμε και στην αρχαιότητα από τα ομηρικά χρόνια. Έτσι, το πρωί της Κυριακής στήνεται η ψησταριά. Η προγονική και παραδοσιακή σούβλα του οβελία αποτελείται από δύο ξύλα. Συγκεκριμένα, ένα μεγάλο, που είναι η κυρίως σούβλα και ένα μικρό, που περνιέται κάθετα, σταυρωτά προς το πίσω μέρος, σχηματίζοντας σταυρό. Η σούβλα, λοιπόν, είναι τύπος σταυρού. Το πασχαλιάτικο αρνί ή κατσίκι περνιέται στη σούβλα με ανοιχτά τα μπροστινά πόδια, όπως άνοιξε ο Χριστός τα χέρια πάνω στο Σταυρό και τα πίσω δεμένα στη σούβλα, όπως τα καρφωμένα πόδια του Ιησού στο Σταυρό του Γολγοθά. Όταν στηρίξουμε τη σούβλα όρθια, έχουμε μπροστά μας την εικόνα του Σταυρωμένου, του «Αμνού του Θεού». Αυτόν συμβολίζει ο οβελίας στη σούβλα, ο οποίος θυσιάστηκε για την ανθρωπότητα.
Οι κροτίδες και τα βεγγαλικά του Πάσχα προέρχονται από την αρχαία δοξασία ότι οι κρότοι αποδιώχνουν τα δαιμονικά και το φως έχει ανανεωτική καθαρτήρια δύναμη. Το πασχαλινό φιλί της αγάπης είναι το προανάκρουσμα της Δεύτερης Αναστάσεως, που λέγεται αγάπη.
Ιδιαίτερη μνεία αξίζει να γίνει σε ξεχωριστά έθιμα, που λαμβάνουν χώρα και προσδίδουν χρώμα και λάμψη στην πασχαλινή περίοδο. Τα Χαλκούνια την Μεγάλη Παρασκευή στο Αγρίνιο δημιουργούν μια μαγική ατμόσφαιρα, που αξίζει να ζήσει κανείς.
Εξάλλου, μια ανεπανάληπτη εμπειρία θα βιώσουν οι κάτοικοι και επισκέπτες της Ναυπάκτου την ίδια ημέρα. Η παραδοσιακή περιφορά επιταφίων που κατευθύνονται προς το γραφικό λιμάνι με τη συνοδεία μυροφόρων, ψαλτών, πιστών και κλήρου υπό τους πένθιμους ήχους της φιλαρμονικής θα είναι μόνο η αρχή, ενώ η κορύφωση της θρησκευτικής μυσταγωγίας θα λάβει χώρα στο υπέροχο λιμάνι της. Πρόκειται για αναπαραγωγή ενός εθίμου, που συνδυάζει την θρησκευτική μυσταγωγία με την ηρωική προσπάθεια του μπουρλοτιέρη Ανεμογιάννη να πυρπολήσει τη τουρκική ναυαρχίδα στο χώρο αυτό. Μάλιστα, ο πλάτανος της πλατείας, που θα στολιστεί με φωτεινούς σταυρούς, θα αλλάξει τελείως όψη για να προσαρμοστεί με το πένθιμο και μελαγχολικό ύφος της ημέρας. Επιπλέον, πολλοί φωτεινοί σταυροί θα τοποθετηθούν στις πολεμίστρες του λιμανιού, αφιερωμένοι στις ψυχές των ηρώων, που πολέμησαν και θυσιάστηκαν για την πατρίδα, ενώ χρυσές βροχές και ασημένιοι καταρράκτες από βεγγαλικά θα «γράψουν» πένθιμα στον ουρανό της Ναυπάκτου και 1.500 κεριά θα δημιουργήσουν πύρινους δρόμους, μετατρέποντας το όλο σκηνικό σε μαγεία.
Επίσης, χαρακτηριστικό είναι το σπάσιμο των κανατιών στην Κέρκυρα, καθώς το «θορυβώδες» έθιμο προστάζει το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου μόλις χτυπήσει η δεύτερη καμπάνα, υπό τους ήχους κανονιοβολισμών από το φρούριο οι γυναίκες να ρίχνουν από τα παράθυρα της παλιάς πόλης πήλινα δοχεία γεμάτα νερό, που συνθλίβονται με πάταγο στα καντούνια, ενώ ο ρουκετοπόλεμος στο Βροντάδο της Χίου την βραδιά της Αναστάσεως θα μετατρέψει την νύχτα σε ημέρα.
Εν τω μεταξύ, τραγικό τέλος έχει ο Ιούδας, αφού σε πολλές γωνιές της χώρας μας, όπως στην Μονεμβασιά, στη Σύμη και στην Αστυπάλαια ανήμερα ή την επόμενη του Πάσχα και στην Ύδρα την Μεγάλη Παρασκευή γίνεται το κάψιμο του ομοιώματος του, παραγεμισμένου από ξύλα και άχυρα.
Αδιάψευστη πραγματικότητα αποτελεί ότι κάθε γωνιά της Ελλάδος θα γιορτάσει και φέτος το Πάσχα με τον δικό της μοναδικό τρόπο.
Εξάλλου, η Ανάσταση είναι η ολοκλήρωση του απολυτρωτικού έργου και το πέρασμα του Ιησού προς τον ουράνιο Πατέρα Του και της αξίζει κάθε λαμπρότητα στον εορτασμό της.
