Κενά Νομιμοποίησης του Πολιτικού Συστήματος, Πολιτική, Οικονομική Κρίση & Επιδράσεις Συσσώρευσης Κεφαλαίου: Παιδεία και ΑΕΙ

Γράφει η Ευαγγελία Χρ. Πρέζα,

Αριστούχος Κοινωνιολόγος Πανεπιστημίου Αιγαίου, Πολιτικός Επιστήμονας MSC ΝΟΠΕ Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, Αρθρογράφος τοπικού τύπου

 

Η κρίση νομιμοποίησης εμφανίζεται και ως κρίση διεύθυνσης με την εικόνα ενός κράτους, που βυθίζεται ως το λαιμό μέσα στις οικονομικές και κοινωνικές αντιφάσεις και διασπάται μεταξύ καθηκόντων ή απαιτήσεων που δύσκολα συμβιβάζονται, και που παρασύρεται αδιάκοπα σε ένα είδος φυγής προς τα μπρος μέσα από διαδικασίες που ούτε δύναται να ελέγξει, ούτε και να προβλέψει. Ποια στοιχεία στο υπάρχον πολιτικό σύστημα έρχονται να πιστοποιήσουν την ύπαρξη κρίσης; Πρώτον, οι οικονομικές διεκδικήσεις ευρύτερων κοινωνικών κατηγοριών δεν τυγχάνουν ικανοποίησης. Δεύτερον, οι εν λόγω κοινωνικές κατηγορίες αποδίδουν ευθύνες στο πολιτικό σύστημα εν συνόλω και όχι μόνο σε ορισμένους φορείς ή λειτουργίες του κρατικού μηχανισμού. Τρίτον, στις συνειδησιακές διεργασίες «ηγεμονεύει» η ιδέα περί αναγκαιότητας είτε αντικατάστασης είτε ανατροπής του υπάρχοντος πολιτικού συστήματος.

Για να μπορεί να διοικεί κάποιος, οφείλει και να προβλέπει τι μέλλει γενέσθαι όταν ακολουθούνται και τίθενται σε εφαρμογή διάφορες πολιτικές. Όταν όμως αυτές οι προβλέψεις «ντύνονται με συμφεροντολογικούς μανδύες», τότε έχουμε να κάνουμε με την προάσπιση των συμφερόντων της ηγεμονεύουσας τάξης υποδαυλίζοντας τοιουτοτρόπως τα δικαιώματα των άλλων τάξεων που είναι κλιμακούμενα προνομιούχες, ήτοι άλλες είναι αρκετά, άλλες λιγότερο και άλλες καθόλου προνομιούχες εν σχέσει προς τις δεσπόζουσες.

Η οικονομική κρίση συνιστά τον ιδεολογικό παράγοντα για την έλευση της κρίσης του κράτους. Η ιδεολογική κρίση οδηγεί στον κλονισμό τη συγκατάθεση των κυριαρχούμενων τάξεων προς την εξουσία των κυρίαρχων τάξεων. Ο Πουλαντζάς συναρθρώνει την εν λόγω ιδεολογική κρίση με την πολιτική κρίση σε δυο πολύ σημαντικούς όρους: «α) καθώς οι σχέσεις ιδεολογικής κυριαρχίας είναι παρούσες στην αναπαραγωγή και στη συγκρότηση των κοινωνικών τάξεων, είναι συγχρόνως «άμεσος αποδέκτης του ταξικού συσχετισμού των δυνάμεων στη διαμόρφωση των συμμαχιών, στις μορφές οργάνωσης – αντιπροσώπευσης που παίρνουν οι τάξεις αυτές, στις σχέσεις μεταξύ του συνασπισμού εξουσίας και των κυριαρχούμενων τάξεων κλπ. και β) οι ιδεολογικές σχέσεις και κατά κύριο λόγο η κυρίαρχη ιδεολογία είναι οργανικά παρούσες τόσο στη συγκρότηση όσο και στη συνοχή των κρατικών μηχανισμών» που ένας από τους ρόλους τους είναι να αναπαράγουν την κυρίαρχη ιδεολογία στις σχέσεις της με τις ιδεολογίες ή τα ιδεολογικά υπο-σύνολα των κυριαρχούμενων τάξεων». Εμπλοκές ή φαινόμενα παράλυσης των κρατικών μηχανισμών, διαρκείς και έντονες αντιφάσεις στην κυβερνητική πολιτική, δημοσιοποιημένες ενδοκυβερνητικές διενέξεις, πολιτικά σκάνδαλα, προσωπικοί ανταγωνισμοί και φιλοδοξίες κλπ. δημιουργούν «κενά» στη νομιμοποίηση του πολιτικού συστήματος» (Σεραφετινίδου Μελίνα, 2006, Gutenberg, σελ 350).

Ας επιχειρήσουμε τώρα να συνδέσουμε τα κενά νομιμοποίησης, ήτοι την κρίση του πολιτικού συστήματος με την συσσώρευση κεφαλαίου. Στο μονοπωλιακό καπιταλισμό, ένεκα της εντεινόμενης κοινωνικοποίησης της παραγωγής και υπό την επιρροή της πτωτικής τάσης του ποσοστού κέρδους, η παραγωγική διαδικασία καθώς και η διευρυμένη συσσώρευση κεφαλαίου απαιτούν να επεκτείνονται και να εντατικοποιούνται οι παρεμβάσεις της κρατικής μηχανής στις οικονομικές διαδικασίες. Κατά τα άλλα, σήμερα η Νέα Δεξιά θέλει το κράτος να παρεμβαίνει λιγότερο. Μήπως είναι τυπική η ελάχιστη κρατική παρέμβαση που επιτάσσει ο επικρατούν νεοφιλελευθερισμός διότι αναιρείται σε ουσιαστικό επίπεδο εφαρμογής;

Από την ως άνω «αναπολιτικοποίηση» των σχέσεων παραγωγής απορρέει μια σχέση εξάρτησης της νομιμοποίησης του πολιτικού συστήματος με τις εμφανιζόμενες διακυμάνσεις στη διαδικασία συσσώρευσης του κεφαλαίου. Η εν λόγω σχέση εξάρτησης οδηγεί αναπόφευκτα σε μια ένταση του προβλήματος νομιμοποίησης της εξουσίας, την οποία φέρονται να ασκούν οι κυρίαρχες τάξεις. Για το εκάστοτε κράτος αυτό καθ’αυτό, η σχέση εξάρτησης σημαίνει ένα συνεχές «overstressing» κατά την επιδίωξη του να δικαιολογήσει ανορθολογικές και αντιφατικές πρακτικές. Ο καπιταλισμός είναι ένα σύστημα παραγωγής που επιφέρει έντονες ταξικές διαμάχες, ένεκα του γεγονότος ότι οι σχέσεις των καπιταλιστών και των «σύγχρονων προλετάριων», αν μπορούμε να ονομάσουμε την εργατική τάξη σήμερα, είναι σχέσεις εκμετάλλευσης διότι ο εργάτης δουλεύει με υπερωρίες δίχως να τις πληρώνεται και παράγοντας συνεχώς αλλά την υπεραξία του προϊόντος και της εργασίας του την καρπώνεται ο κάθε κεφαλαιοκράτης.

Τούτων λεχθέντων, θα ήταν ορθό στο σημείο αυτό να παραθέσουμε και μια άλλη άποψη που θέλει τον καπιταλισμό, την καπιταλιστική οικονομία να επιφέρει θετικά αποτελέσματα ιδωμένη από τη σκοπιά της δημιουργίας θέσεων και προσφοράς εργασίας σε περισσότερο εργατικό δυναμικό. Ωστόσο, πέραν της ιδιαίτερης συμπύκνωσης των ταξικών αντιθέσεων που δύναται να χαρακτηριστεί ως πολιτική κρίση αλλά και εκτός της αέναης και διαρκής επιδείνωσης των όρων διαβίωσης και εργασίας της εργατικής τάξης, η εκμετάλλευση των εργαζομένων μαζών διαφαίνεται μέσω της επιβολής ελέγχου επί παντός και παντού, όπως επί παραδείγματι, με τη συμμετοχή στη διοίκηση επιχειρήσεων ή με τους φορείς στα ΑΕΙ.

Έρευνες πανεπιστημίων για ιδιωτικές επιχειρήσεις είναι αμιγώς αξιόπιστες ή καθοδηγούνται και το αποτέλεσμα θα είναι και το θεμιτό των ιδιωτών; Ο έλεγχος των ΑΕΙ από επιχειρήσεις και η εξάρτηση των τελευταίων από αυτές, τι επιπτώσεις έχει για τα δικαιώματα των πολιτών; Καπιταλισμός και ιδιωτικοποίηση των ΑΕΙ…ήταν ένα παλαιότερο σενάριο που πυροδότησε τις απεργιακές κινητοποιήσεις στον εργασιακό κλάδο και εξόργισε φοιτητές και ακαδημαϊκούς, που ήταν αντίθετοι με το ενδεχόμενο της ιδιωτικοποίησης των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων. Δημοκρατία σημαίνει ισότητα και ελευθερία, όχι ανισότητες, διακρίσεις και ανάδειξη των οικονομικά εύρωστων που θα μπορούν να πληρώνουν ένα πανεπιστήμιο προάγοντας με τον τρόπο αυτό ένα σύστημα επιβολής του ισχυρότερου στον ασθενέστερο. Είναι δημοκρατία το σύστημα αυτό; Ή είναι μια δημοκρατία που βολεύει τους έχοντες, τους εραστές μιας παγκόσμιας καπιταλιστικής οικονομίας; Η ιδιωτικοποίηση είναι παράγωγο μιας παγκοσμιοποιημένης κοινωνίας.

Και μιας και το παράδειγμά μας αναφέρεται στο θέμα της παιδείας, θα μπορούσαμε να αναφερθούμε και στο θέμα της παραπαιδείας που δημιουργεί ουκ ολίγες ανισότητες στη μαθητική κοινότητα αναφορικά με τη δυνατότητα παροχής ιδιωτικής μόρφωσης που προσφέρουν τα φροντιστήρια, τα ιδιαίτερα μαθήματα, τα ιδιωτικά εκπαιδευτήρια. Πόσες ελληνικές οικογένειες δύνανται να καλύψουν ένα τέτοιο οικονομικό βάρος, όταν ένα μεγάλο ποσοστό ανθρώπων στην Ελλάδα διαβιούν κάτω από το όριο της φτώχειας; Η παιδεία είναι ανάγκη και για την κάλυψη αυτής της ανάγκης οι πολίτες χρεώνονται τα έξοδα της κοινωνικής τους αναπαραγωγής. Αντιθέτως, το κεφάλαιο τυγχάνει απαλλαγής αναλόγως με τη συμμετοχή του στα εν λόγω κονδύλια-έξοδα. Πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η παιδεία ως προς τις συνέπειες της ιδιωτικοποίησης στους πολίτες, οι οποίοι δεν ανήκουν στις οικονομικά εύρωστες τάξεις ή τουλάχιστον στους έχοντες μια άνεση, ώστε να ελίσσονται στα τυχόν υπάρχοντα οικονομικά προβλήματα που δυστυχώς δημιουργούν μια ασφυκτική κατάσταση εν γένει στην Ελλάδα.